Metro van Amsterdam

Metronet van Amsterdam
Vervoerder	GVB
Spoorbreedte	1435 millimeter
Opening	14 oktober 1977

Bestand:CAF Duivendrecht.JPG

Rijdende metro's op station Duivendrecht

Het metronet van Amsterdam bestaat uit 4 lijnen, en heeft een lengte van 42,5 kilometer. Het eerste deel van het net is geopend op 14 oktober 1977, toen de trajecten Weesperplein-Gaasperplas en Weesperplein-Holendrecht in gebruik werden genomen. Het netwerk wordt geëxploiteerd door stadsvervoerder GVB.

Eerste plannen

De eerste plannen voor een metro in Amsterdam dateren uit 1922, toen een ringlijn door de Keizersgracht werd voorgesteld, gezamenlijk met enkele radiaallijnen. De kosten hiervan werden geraamd op 5 miljoen gulden. Na de erop volgende discussie werd voorgesteld om in de verdere toekomst een ringlijn aan te leggen die buiten de oude stad bovengronds over een dijk zou voeren, en in de oude stad in een tunnel. In 1929 wordt nog wel een onderzoek gedaan naar een lijn die van het Centraal Station via Nieuwezijds Kolk en Spui naar de Overtoom voerde. Toen bleek dat de lijn 21 miljoen gulden zou kosten, wat uiteindelijk te duur was.

In de jaren '50 laaide de discussie over ondergronds openbaar vervoer weer op. De stad begon echt dicht te slibben en de trams konden de vervoersstromen niet meer aan. In 1968 nam de gemeenteraad de definitieve beslissing tot het aanleggen van een metronet, hetgeen in fases zou geschieden. Er zouden vier lijnen komen.

• Een Noord-Zuidlijn, die in twee takken in Noord zou beginnen die bij het Buikslotermeerplein zouden samenkomen en dan naar het Centraal Station zouden leiden. Vervolgens gingen de takken bij het Weteringcircuit weer uit elkaar. De linkertak voerde naar het Haarlemmermeerstation, de Amstelveenseweg en Amstelveen, de rechter liep via de Ferdinand Bolstraat naar het Europaplein en Station Zuid naar het zuiden van Amstelveen, waar de lijnen weer samenkwamen vlak voor het eindpunt in Schiphol Oost. Het deel Buikslotermeerplein-Station Zuid wordt momenteel gebouwd en zal door lijn M52 bereden worden. Het gedeelte Station Zuid-Marne is in 1990 geopend als sneltramlijn M51.

• Een Oost-Westlijn die van Geuzenveld, via de Jan van Galenstraat, de Singelgracht, het Muiderpoortstation en de Middenweg naar Gaasperplas voert. Het gedeelte Verrijn Stuartweg-Gaasperplas is aangelegd en wordt nu gebruikt door lijn M53. Onder metrostation Weesperplein bevindt zich een station in ruwbouw, waar deze lijn de Oostlijn zou kruisen.

• Een tweede Oost-Westlijn zou van Osdorp via het Surinameplein naar het Centraal Station voeren, en vandaar verder via het Amstelstation en Holendrecht naar Gein. Het deel Centraal Station-Gein is daadwerkelijk aangelegd en is nu in gebruik door lijn M54. Ook de lijnen M50, M51 en M53 gebruiken delen van dit traject. De aanleg van het overige deel is momenteel in studie.

• De Ringlijn gaat vanaf de Isolatorweg langs de West- en Zuiderringspoorbaan naar station Diemen. Voor het grootste gedeelte is deze lijn echt gebouwd en wordt door lijn M50 gebruikt, tot station Van der Madeweg. Vanaf hier tot Diemen Zuid maakt lijn M53 gebruik van het traject.

Rond het jaar 2000 zou dit net klaar moeten zijn. Deze datum is niet gehaald, hoewel het huidige metronet wel grote delen van de oorspronkelijk geplande routes omvat.

De metro wordt gebouwd

In de zomer van 1970 ging de eerste schep de grond in voor de aanleg van de Oostlijn, van Centraal Station via Duivendrecht naar Gein en Gaasperplas. Deze lijn werd als eerste aangelegd omdat hier het kleinste ondergrondse traject in zat (3,8 km), en om de nieuwe satellietstad de Bijlmer meteen op het metronet aan te sluiten. Het gedeelte Venserpolder-Verrijn Stuartweg is als eerste klaar in 1973 en wordt als testbaan gebruikt. Op 14 oktober 1977 werd de metro geopend tussen Weesperplein en Gaasperplas, en tussen Weesperplein en Holendrecht. De lijnen hadden nog geen nummers - de eindbestemmingen stonden voorop de metro.

Aangezien de ondergrondse metro volgens de caissonmethode werd gebouwd, moesten er in de binnenstad woningen gesloopt worden. Bij de caissonmethode worden tunneldelen van bovenaf in de onder water gezette tunnel gelaten. Indertijd was juist een grote woningnood. Onder de noemer geen buizen maar huizen leidde de aanleg van dit traject van de metro tot hevige protesten, de zogeheten Nieuwmarktrellen. Enkele kunstuitingen op station Nieuwmarkt herinneren hier nog aan. De aanleg van een stadssnelweg werd afgeblazen. Ook werd er geen Lastageweg boven de metrotunnel aangelegd, maar werden de straten en de huizen na voltooiing van de werken zo snel mogelijk weer opgebouwd.

Het traject Weesperplein-Centraal Station opende op 11 oktober 1980. Een tegeltableau met de tekst Het spoor groet de metro - oktober 1980 bij de noordelijke uitgangen herinnert hieraan. Het Centraal Station is nog altijd het ondergrondse eindpunt van de lijn. Doortrekkingen naar de Isolatorweg of Osdorp/Schiphol zijn in studie. Het traject Holendrecht-Gein kwam gereed op 27 augustus 1982, enkele maanden eerder was juist station Spaklerweg geopend.

Voorlopig was de Oostlijn voltooid. In 1993 echter werd er nog een station toegevoegd: Duivendrecht. Dit station werd geopend op de plek waar de spoorlijn Amsterdam-Utrecht kruiste met de nieuwe Zuidtak (Schiphol-Weesp). Ook de metro kreeg een plekje in dit station. Het 700 meter noordelijker gelegen metrostation Duivendrecht kreeg nu de nieuwe naam 'Van der Madeweg'. Nog heel lang heeft op de naamborden Duivendrecht Centrum onder de naam gestaan.

Verdere uitbreidingen

Sneltram 51

Door de problemen die ontstonden na de aanleg van Oostlijn, werd besloten die lijn wel af te bouwen, maar verder geen metro's meer aan te leggen. Toch kwamen er nog uitbreidingen van het metronet met de komst van lijn 51. Amstelveen wilde graag een metro, maar Amsterdam niet, het begrip 'metro' lag nog altijd gevoelig. En dus werd er voor een tussenvorm gekozen. Lijn 51 opende op 1 december 1990 en reed het traject Centraal Station-Poortwachter, dat in de wijk Middenhoven in Amstelveen ligt. Na Spaklerweg buigt de metrolijn af van de Oostlijn, en via de stations Overamstel en Station RAI komt de lijn bij Station Zuid. Tot hier is de lijn een volwaardige metro, maar op dit station bouwen de stellen zich om tot sneltram. De pantografen gaan omhoog en de treeplanken worden ingeklapt. Dit laatste omdat de perrons aan het sneltramtraject slechts geschikt zijn voor 2,65 meter breed materieel, maar de andere stations voor materieel van 3 meter. De metro rijdt nu verder als sneltram. Het verschil met de metro is dat het traject niet conflictvrij is: gelijkvloerse overwegen en gelijkvloerse kruisingen met andere sporen. Ook stadstramlijn 5 rijdt van Station Zuid mee over de sneltramsporen, tot Oranjebaan. Voor het sneltrambedrijf zijn de stellen uitgerust met een bel en knipperlichten. Over een vrije trambaan, maar wel met gelijkvloerse kruisingen met wegen, rijdt de sneltram naar Poortwachter.

Op 13 september 2004 is de lijn met drie haltes verlengd, Spinnerij, Sacharovlaan, en het nieuwe eindpunt Westwijk.

De Ringlijn

Langs de Westerringspoorbaan naar Station Zuid is halverwege de jaren '90 de Ringlijn aangelegd, waar metro 50 nu rijdt. De lijn ligt geheel bovengronds en loopt van Isolatorweg naar Gein. Tussen Station Zuid en Overamstel wordt over de sporen van lijn 51 gereden, tussen Van der Madeweg en Gein rijdt de lijn mee met metro 54. Tussen Overamstel en Van der Madeweg zijn twee sierlijke hoge verbindingsbogen aangelegd. Oorspronkelijk werd deze lijn een sneltramlijn genoemd, nog steeds omdat het begrip 'metro' gevoelig lag in de Amsterdamse politiek. Toch ligt de lijn geheel conflictvrij en is dus een volwaardige metrolijn. Het werd geopend op 1 juli 1997. Ook op deze lijn waren de perrons slechts geschikt voor materieel dat 2,65 meter breed is, en de hiervoor bestelde CAF-metro's passen hier goed op. De lijn bleek echter ongekend populair te zijn, en al snel werd er een strook van alle perrons afgezaagd zodat ook het 3 meter brede LHB-materieel hierop kon rijden, die hebben een grotere capaciteit. Nog steeds wordt laatstgenoemd materieel vast ingezet, al hebben de CAFjes wel de overhand.

Het huidige metronet

Bestand:Metro Amsterdam 2015.png

Lijnennetkaart

Bestand:LHB Spaklerweg.jpg

Metro op Spaklerweg

Het metronet bestaat uit vier lijnen, 50, 51, 53 en 54. Lijn 52 is momenteel in aanbouw en opent naar verwachting in 2017.

(hoofdpagina)

Lijnsymbool:
Lengte: 20,5 kilometer
Stations: 21
Materieel: CAF, Metropolis
Opening: 1 juli 1997
Instappers per dag: 100.200

(hoofdpagina)

Lijnsymbool:
Lengte: 19 kilometer
Stations: 29, waarvan 19 sneltramhaltes
Materieel: BN, CAF S3
Opening: 1 december 1990
Instappers per dag: 60.800

Bestand:M52 afwijkend.png (hoofdpagina)

Lijnsymbool:
Lengte: 9,7 kilometer
Stations: 8
Materieel: M6
Opening: 2017
Instappers per dag: onbekend

(hoofdpagina)

Lijnsymbool:
Lengte: 11,6 kilometer
Stations: 14
Materieel: CAF, Metropolis
Opening: 14 oktober 1977
Instappers per dag: 60.600

(hoofdpagina)

Lijnsymbool:
Lengte: 12,4 kilometer
Stations: 15
Materieel: CAF, Metropolis
Opening: 14 oktober 1977
Instappers per dag: 73.500

Materieel

Type	Opmerkingen over serie	Foto
BN	Voor de nieuwe sneltramlijn 51 zijn in 1989/1990 nieuwe metro's besteld van het type BN. Bijzonder hieraan is dat ze als metro kunnen rijden en als sneltram. Ze dragen de nummers 45 - 69 en zijn in twee series geleverd, S1 en S2. Ze hebben een lengte van 31 meter en zijn 2,65 meter breed. Omdat ze smaller zijn dan de LHB-metro's, zijn ze voorzien van treeplanken om het breedteverschil op de metrostations te kunnen overbruggen. Bij Station Zuid worden deze ingeklapt.	Een BN-stel bij Overamstel, 24 februari 2010.
CAF	In 1996/1997 zijn de CAF-metro's geleverd. De nummers 70 - 73 vormen de serie S3 en zijn voorzien van een pantograaf, waardoor ze ook geschikt zijn om op lijn 51 te rijden. De nummers 74 - 106 zijn de serie M4. Ook dit materieel is slechts 2,65 meter breed en zijn ook voorzien van treeplanken. Anders dan de rest van het wagenpark hebben deze metro's slechts 4 deuren per zijde in plaats van 6, hetgeen de doorstroming niet ten goede komt. De M4-metro's zijn in principe alleen op lijn 50 te vinden, heel af en toe duiken er wat op op de lijnen 53 en 54.	Twee CAFjes rijden onder station Duivendrecht langs, 23 februari 2010.
M5 (Metropolis)	Ter vervanging van het LHB-materieel zijn op 18 februari 2010 nieuwe metrotreinen besteld bij de Franse fabrikant Alstom. De eerste 28 stellen vormen de serie M5. Later volgt nog een tweede serie van 12 stellen, serie M6, voor de Noord/Zuidlijn. De metro's, uit de Metropolis-familie van Alstom, bestaan uit 6 bakken en zijn volledig doorloopbaar. Ze zijn 116 meter lang en bieden plaats aan 960 personen. De eerste metro is in 2012 geleverd, waarna er enkele maanden proefgereden werd. In 2015 moeten de LHB-metro's zijn vervangen, die tegen die tijd bijna 40 jaar oud zijn.	Metropolis bij het binnenrijden van het Amstelstation, 20 augustus 2014.

Voormalig materieel

Type	Opmerkingen over serie	Foto
LHB (Zilvermeeuw)	De eerste metrotreinen die op het Amsterdamse metronet te vinden waren, zijn die van het type LHB, bijgenaamd Zilvermeeuw. Gekscherend worden ze ook wel koektrommels of containers genoemd. Qua uiterlijk zijn ze afgeleid van de Hamburgse metrostellen. Ze zijn 37,5 meter lang en hebben een breedte van 3 meter. Ze dragen de nummers 1 - 44 en ze zijn geleverd in drie series: M1, M2 en M3. De serie M1 bestaat uit de stellen 1 - 4, en waren oorspronkelijk bedoeld als prototypes en zouden na het testbedrijf vernietigd worden. Veel onderdelen uit deze metro's zijn echter gebruikt om de stellen weer opnieuw op te bouwen. De series M2 en M3 zijn identiek aan elkaar. Het enige verschil met de M1-serie is de vorm van de cabinedeuren. Deze metro's deden voornamelijk dienst op de lijnen 53 en 54, maar waren ook op de 50 te vinden. De treinen zijn in de periode 2012-2015, op een leeftijd van ruim 35 jaar oud, vervangen door de nieuwe serie M5. Om ze in de laatste jaren van hun inzet nog toonbaar te houden, waren ze voorzien van kunst aan de binnenkant, en kregen ze blauwe deuren en blauwe biezen, conform de huisstijl van GVB. Op 4 december 2015 zijn de allerlaatste treinen van dit type afgevoerd naar de sloper. Alleen stel 23 is overgebleven, hetzelfde stel waarmee ook de Amsterdamse metro werd geopend in 1977. Het stel zal een museumfunctie krijgen.

Dienstuitvoering

De metro neemt met een stroomafnemer aan de onderzijde van het voertuig stroom af van de derde rail.

Het metronet is in bedrijf van 5:30 uur 's morgens tot 0:30 uur 's nachts. Er wordt een 10-minutendienst gereden op alle dagen van de week. Vóór de avondspits wordt deze frequentie verhoogd naar een 8-minutendienst, tijdens de beide spitsen is er een 7,5 minutendienst. Op het gezamenlijke traject van de lijnen M51, M53 en M54, tussen Centraal Station en Spaklerweg, betekent dit dus dat er elke 2,5 minuut een metro langskomt.

De allervroegste rit op werkdagen vertrekt om 5:21 uit Zuid naar Westwijk, de allerlaatste rit van de dag komt om 1:03 aan in Westwijk.

Op de lijnen M50, M53 en M54 wordt gewoonlijk met zeswagentreinen gereden bestaande uit de types CAF en Metropolis. Ook vierwagentreinen CAF kunnen voorkomen. De types rijden gemengd, hoewel op lijn M50 wat meer CAF rijdt en op de M53/M54 meer Metropolis. Langere treinen zijn technisch mogelijk maar komen in de reizigersdienst nooit voor in verband met de perronlengte (150 meter op de Oostlijnen, 125 meter op de Ringlijn). Op lijn M51 wordt gewoonlijk met vierwagentreinen gereden, al komt incidenteel een losse trein (tweewagentrein) ook voor. Ook hier zijn langere treinen technisch mogelijk maar de stations op het sneltramdeel zijn slechts 65 meter lang, precies lang genoeg voor een vierwagentrein.

Lijst van Amsterdamse metrostations

	Naam	Lijn(en)	Andere modaliteiten in/bij dit station
	Amstelstation
40px	Amstelveen Centrum
	Amstelveenseweg
40px	Arent Janszoon Ernststraat
	Bijlmer ArenA
40px	Brink
	Bullewijk
	Centraal Station	40px	30px
40px	De Boelelaan/VU
	De Pijp (open in 2017)	40px
	De Vlugtlaan
	Diemen Zuid
	Duivendrecht
	Europaplein (open in 2017)	40px
	Gaasperplas
	Ganzenhoef
	Gein
40px	Gondel
	Heemstedestraat
	Henk Sneevlietweg
	Holendrecht
	Isolatorweg
	Jan van Galenstraat
	Kraaiennest
40px	Kronenburg
	Lelylaan
40px	Marne
40px	Meent
	Nieuwmarkt
	Noord (open in 2017)	40px
	Noorderpark (open in 2017)	40px
40px	Onderuit
40px	Oranjebaan
40px	Ouderkerkerlaan
	Overamstel
40px	Poortwachter
	Postjesweg
	RAI
	Reigersbos
	Rokin (open in 2017)	40px
40px	Sacharovlaan
	Sloterdijk
	Spaklerweg
40px	Spinnerij
40px	Sportlaan
	Strandvliet
40px	Uilenstede
40px	Van Boshuizenstraat
	Van der Madeweg
	Venserpolder
	Verrijn Stuartweg
	Vijzelgracht (open in 2017)	40px
	Waterlooplein
	Weesperplein
40px	Westwijk
	Wibautstraat
40px	Zonnestein
	Zuid	40px

'Spookstations'

Bestand:Weesperplein hal.JPG

'Plafondversiering' in de stationshal van Weesperplein, 29 september 2010.

Zoals in wel meer metrosteden het geval is, is er ook in Amsterdam infrastructuur gebouwd voor de metro, die nooit in gebruik is genomen.

Eén van de meest bekende en mysterieuze stations is wel station Weesperplein. Onder het huidige station ligt namelijk nóg een station, dat nooit in gebruik is genomen. Het in ruwbouw gebouwde station ligt dwars onder het huidige, en is tegelijk met de rest van het station in de jaren '70 gebouwd, als voorbereiding voor een eventuele Oost-Westlijn. Wanneer men de trappen afgaat richting het perron, is een ruime soort hal te zien. Hier was plek om roltrappen te bouwen naar het onderliggende perron.
Aangezien de metro is gebouwd tijdens de Koude Oorlog, is er ook rekening gehouden met een eventuele nucleaire aanval op Amsterdam. In dat geval kon het spookstation in gebruik worden genomen als schuilbunker, waar circa 10.000 Amsterdammers een tijd konden doorbrengen. Ook rondom de stationshal zijn 10 kleinere bunkers aanwezig. Er zijn ook nog aggregaten en sanitaire voorzieningen. De witte platen die aan het plafond hangen in de hal zijn ook geen gewone plafondversiering, maar ondersteboven gehangen opklaptafels die in de bunker van nut konden zijn.
Verder bevindt zich meteen ten noorden van het huidige metrostation een waterkering, die in 2,5 minuut gesloten kan worden wanneer het IJ of de Amstel overstroomt.
Ook de stations Nieuwmarkt en Wibautstraat zijn zó gebouwd dat ze hermetisch afgesloten konden worden en als schuilbunkers voor 6000 personen per station konden dienen.

Nabij het Centraal Station bevindt zich een complete tunnel die nooit in gebruik is genomen. De huidige tramlijn 26 naar IJburg zou volgens de oorspronkelijke planningen een metrolijn worden. Aangezien spoor 15 van het treinstation gerenoveerd en verlengd werd, is in 1993/1994 alvast een circa 200 meter lange tunnel direct ten noorden van de sporen gebouwd, maar daarna vergeten. De metrolijn is slechts een semi-sneltramlijn geworden. In 2006 is de oude tunnel weer 'herontdekt' en is verbouwd tot onderdeel van een in 2011 geopend chocolademuseum.
Overigens is de tramtunnel van Rietlandpark naar Zuiderzeeweg, onderdeel van tram 26 en parallel aan de Piet Heintunnel voor wegverkeer, met slechts kleine aanpassingen te verbouwen tot metrotunnel.

Bij de aanleg van metrolijn 50, midden jaren '90, waren er plannen om een metro naar Schiphol aan te leggen, parallel aan de treinsporen. Dit is de reden waarom de metrosporen in de boog Amstelveenseweg-Henk Sneevlietweg een behoorlijk eind uit elkaar liggen. Op deze plek kon zo makkelijk een conflictvrije kruising gebouwd worden voor een metrolijn naar Schiphol.

Verder zijn er nog meer 'verstopte' bouwvoorbereidingen en ruimtereserveringen in Amsterdam voor de metro.
De 'Oost-Westlijn via Centraal' zou uit de richting Gaasperplas na Verrijn Stuartweg eigenlijk rechtdoor gaan richting de Middenweg, de huidige boog naar Diemen Zuid zou slechts een verbindingsboogje worden. Wel is in Diemen Zuid nog de ruimte waar de metro eigenlijk had moeten lopen vrijgehouden van bebouwing.
Tot de jaren 1980 was dit ook het geval in het verlengde van de Cornelis Lelylaan, maar dat is inmiddels volgebouwd. De oorspronkelijke metrobaan tussen het Surinameplein en de Meer en Vaart is inmiddels in gebruik voor tram 1 en 17.

Bij de bouw van de Noord-Zuidlijn M52, die nu in volle gang is, zijn enkele voorbereidingen voor uitbreidingen van het metronetwerk ingebouwd. Zo kunnen er zowel bij Vijzelgracht als Centraal Station kruisende lijnen passeren (beide boven de Noord-Zuidlijn gelegen ruimtereserveringen), en is er nabij de Sixhaven een breder stuk tunnel gebouwd waar een station kan worden ingebouwd met een aftakking naar Zaandam.