Spoorlijn Tilburg - Nijmegen

Spoorlijn Tilburg - Nijmegen
Naam	Spoorlijn Tilburg - Nijmegen
Lengte	65,9 km
Geopend	1881
Huidige status	In gebruik
Geëlektrificeerd	1957
Aantal sporen	2, Edithbrug: 1
Vervoerders	NS

De Brabantse Lijn of Zuidoosterspoorlijn is de spoorverbinding van Tilburg via 's-Hertogenbosch naar Nijmegen. Met uitzondering van de brug bij Ravenstein is de gehele lijn dubbelsporig en geëlektrificeerd.

Geschiedenis van de spoorlijn

De eerste plannen en aanleg van de spoorlijn

De eerste plannen voor de spoorlijn tussen Tilburg en Nijmegen stammen uit de begintijd van de spoorwegen in Nederland, hoewel het de eerste jaren met name ging over het traject tussen Tilburg en 's-Hertogenbosch. In 1859 was er voor het eerst een aanvraag naar een concessie over het gehele traject tussen Tilburg en Nijmegen, hoewel de spoorlijn in deze plannen via Grave liep.

In april 1860 werd door het kabinet Van Hall een plan ingediend tot de staatsaanleg van spoorwegen. Hierbij werd zowel Tilburg als 's-Hertogenbosch aangesloten op het spoorwegnet, maar een rechtstreekse verbinding stond niet in de planning. Voor Nijmegen was zelfs helemaal geen spoorweg voorzien.

Na diverse mislukte pogingen vroeg de Engelsman Alexander Brogden in juli 1871 een concessie voor de spoorlijn tussen 's-Hertogenbosch en Nijmegen, ditmaal gepland via Ravenstein. Deze concessie werd verleend en vervolgens werd de Nederlandsche Zuid-Ooster Spoorweg-Maatschappij (NZOS) opgericht. Al vlot werd begonnen met de bouw van de spoorlijn; in 1872 werd de eerste steen van de Maasbrug te Ravenstein gelegd, die vernoemd werd naar de dochter van de concessiehouder, Edith Brogden. Ondanks de vlotte start ontstonden er tijdens de bouw toch problemen. Het betrof met name het onteigenen van de gronden en de aansluitingen op de rest van het spoorwegnet te Tilburg en te Nijmegen. Na financiële steun van de staat werd de spoorlijn in 1881 voltooid. Op 2 juni van dat jaar zou de eerste trein rijden.

Overdracht naar de SS

Eind 1882 werd besloten om de exploitatie van de lijn tussen 's-Hertogenbosch en Nijmegen uit te besteden aan de Staatsspoorwegen (SS). Deze overdracht zou uiteindelijk op 1 mei 1883 plaatsvinden. De NZOS bleef nog wel eigenaar van de spoorlijn zelf. Door de financiële problemen van de maatschappij werd in december 1892 een overeenstemming gesloten met de SS voor de overname van de lijn; deze vond uiteindelijk op 1 februari 1894 plaats. Waar de NZOS alleen treinen kon rijden tussen Tilburg en Nijmegen, integreerde de SS de spoorlijn al vlot in de rest van het spoorwegnet.

Spoorverdubbeling, stations en elektrificatie

De eerste plannen voor het verdubbelen van het traject tussen Tilburg en 's-Hertogenbosch stamden al uit 1885, hoewel het destijds bleef bij het verlengen van de kruisingsplaatsen te Helvoirt en Udenhout. In 1909 werd het traject tussen Tilburg en de aansluiting op de Staatslijn H te Vught verdubbeld. Er waren ook plannen om het traject tussen 's-Hertogenbosch en Nijmegen, op de brug bij Ravenstein na, helemaal te verdubbelen. In 1912 was het traject tussen 's-Hertogenbosch en Oss verdubbeld en in 1929 volgde het traject tussen Wijchen en Nijmegen. Het traject tussen Oss en Wijchen zou echter nog lang op zich laten wachten.

In de jaren 1930 was het voorbij met de voorspoed van de Nederlandse Spoorwegen (NS). Dit kwam door de financiële crisis en het opkomende wegverkeer. Dit had tot gevolg dat veel stations aan de Brabantse Lijn moesten sluiten; het lokale verkeer werd meer en meer aan streekbussen overgelaten. De grootste kaalslag vond plaats op 15 mei 1938: tussen Tilburg en 's-Hertogenbosch verdwenen alle stations, terwijl tussen 's-Hertogenbosch en Nijmegen alleen Oss, Ravenstein en Wijchen nog overbleven. Op 15 mei 1939 verdwenen ook Ravenstein en Wijchen uit de dienstregeling. In 1940 werden de stations Helvoirt en Udenhout voor korte tijd heropend omdat het autobusverkeer vrijwel gestaakt was. Eind 1940 werden Ravenstein en Wijchen heropend.

Vanaf 1950 kwamen er dieseltreinen op het traject tussen Tilburg en Nijmegen te rijden, waarbij slechts een heel enkele spitstrein nog met stoom werd gereden. Op 4 augustus 1957 werd het traject tussen Tilburg en 's-Hertogenbosch geëlektrificeerd, op 29 september 1957 gevolgd door de rest van de lijn.

In 1979 kondigde NS het plan aan om het laatste stuk enkelspoor op de Brabantse Lijn, dat tussen Oss en Wijchen, te verdubbelen, op de Edithbrug te Ravenstein na. Deze spoorverdubbeling zou uiteindelijk in 1981 gereed komen. Nadat in 1973 station Nijmegen Dukenburg geopend was, gaf de spoorverdubbeling aanleiding om direct nieuwe stations te Oss West en Rosmalen te openen, een aantal jaren later gevolgd door 's-Hertogenbosch Oost. De al bestaande treindiensten op de Brabantse Lijn, tussen Roosendaal (en aanvankelijk ook Vlissingen) en Zwolle werden versneld en zouden tussen 's-Hertogenbosch en Nijmegen alleen nog stoppen te Oss. Tussen 's-Hertogenbosch en Nijmegen zou voortaan tweemaal per uur een stoptrein rijden. Het traject tussen Tilburg en 's-Hertogenbosch bleef zonder tussenstations.

Recente ontwikkelingen

Na de wijzigingen in de treindienst in 1981 was de dienstregeling redelijk stabiel. Pas in dienstregeling 2007 kwam de eerste echt grote wijziging in de treindienst: tussen Tilburg en 's-Hertogenbosch werd het aantal treinen verdubbeld van twee naar vier per uur; deze nieuwe ritten reden door als stoptrein naar Breda. In 2014 werd een keerspoor te Wijchen aangelegd, zodat in de loop van dat jaar extra spitstreinen tussen Wijchen en Nijmegen konden gaan rijden. Aan het eind van 2014 werd ook station Nijmegen Goffert geopend. Per dienstregeling 2017 gingen de extra treinen tussen Wijchen en Nijmegen van maandag tot en met zaterdag overdag rijden, waarbij ze te Nijmegen gekoppeld werden aan de Sprinters naar Zutphen. De Sprinters tussen 's-Hertogenbosch en Nijmegen gingen overdag doorrijden naar Arnhem Centraal (iets wat medio jaren 1990 ook kortstondig heeft plaatsgevonden) en tussen 's-Hertogenbosch en Oss kwamen in de spits extra Sprinters rijden.

Traject

	Station
	Tilburg
	Wilhelminakanaal
	lijn naar Venlo
	Berkel-Enschot
	Udenhout
	Helvoirt
	IJzeren Man
	Vught Zuid-Oost
	lijn van Boxtel
	's-Hertogenbosch
	Dieze
	lijn naar Utrecht Centraal
	Orthen
	's-Hertogenbosch Oost
	Rosmalen
	Sprokkelbosch
	Kruisstraat
	Nuland
	Heihoek
	Geffen
	Oss West
	Oss
	Berghem
	Ravenstein
	Maas (Edithbrug)
	Wijchen
	Nijmegen Dukenburg
	Maas-Waalkanaal
	Nijmegen Goffert
	lijn van Venlo en lijn van Kleve
	Nijmegen

Dienstregeling

Dienstregeling 2025

Treinsoort	Treinserie	Frequentie	Traject	Vervoerder	Opmerkingen
Intercity	21420	1x/nacht	Tilburg - 's-Hertogenbosch	NS	Nachtnet. Rijdt alleen op vrijdag- en zaterdagnacht.
Intercity	3600	2x/uur	Roosendaal - Zwolle	NS
Sprinter	4400	2x/uur	(Oss -) 's-Hertogenbosch - Deurne	NS	Beperkt van/naar Oss.
Sprinter	6600	2x/uur	Dordrecht - Arnhem Centraal	NS
Sprinter	7600	2x/uur	Zutphen - Wijchen	NS

Historische dienstregeling

• Informatie over de bediening van Spoorlijn Tilburg - Nijmegen door treinen in het verleden is te vinden onder Spoorlijn Tilburg - Nijmegen/Bediening.

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties:

Veen, Jacob H.S.M. (1994) Railmagazine, speciaalnummer 10: De verbindende schakel. 's-Hertogenbosch: Stichting Rail Publicaties