Plaatsnaamverkortingen

In Nederland hebben alle speciale punten van het spoorwegnet (zoals dienstregelpunten) een eigen verkorting. Deze verkortingen zijn al heel lang in gebruik en dienen vooral het gemak. Het scheelt veel werk als je met de hand een dienstregeling moet maken en niet alle stations, haltes, overloopwissels, aansluitingen, onderstations etc. voluit hoeft te schrijven.

ProRail is beheerder van de lijst met geografische verkortingen. In het NS-tijdperk werden de verkortingen bijgehouden in een apart boekje, de Lijst van Verkortingen (afgekort LV). Oorspronkelijk waren het geen geografische verkortingen maar telegrafische verkortingen omdat stations vroeger per telegraaf met elkaar in verbinding stonden.

Het gebruik van verkortingen is overigens niet alleen voorbehouden aan de spoorwegen: ook bedrijven als Connexxion, KPN en Post NL maken gebruik van geografische afkortingen. Overigens zijn deze niet altijd hetzelfde als de spoorafkortingen; zo gebruikt KPN voor Rotterdam Rt, terwijl bij het spoor Rtd wordt gebruikt.

Algemene logica

Er is een algemene logica de vinden achter de verkortingen, maar deze logica gaat zeker niet in alle gevallen op. Er zijn veel uitzonderingen die de regel bevestigen, al dan niet historisch gegroeid.

In principe bestaat een verkorting uit de eerste letters van de lettergrepen van de stationsnaam. Het station Ravenstein heeft bijvoorbeeld als verkorting Rvs. Meestal worden 3 letters gebruikt, maar als een stationsnaam minder lettergrepen heeft kunnen dat er minder worden. Het station Oss heeft bijvoorbeeld de verkorting O. Soms wordt ook de laatste letter erbij gehaald, zo heeft Houten de afkorting Htn, die derde letter was nodig omdat Ht al de verkorting is van 's-Hertogenbosch.

En als het beter is om meer letters te gebruiken om dingen uit elkaar te houden worden zonder enig probleem meer letters gebruikt. De verkorting van Utrecht Zuilen is bijvoorbeeld Utzl, terwijl iets als Barendrecht Vork Aansluiting (tussen rangeerterrein Kijfhoek en de Rotterdamse havenspoorlijn) Brdva wordt. Hierbij geldt als stelregel dat stations voor de reizigersdienst nooit verkortingen hebben van meer dan 4 letters.

Als een plaats meer dan een station heeft, wordt voor het 'hoofdstation' de normale verkorting gebruikt (waarbij Centraal, CS of Centrum niet meegenomen wordt in de verkorting). De andere stations in deze plaats krijgen de verkorting van het hoofdstation plus de eerste letter van het 'achtervoegsel' van het kleinere station. Utrecht Centraal heeft als verkorting Ut, Utrecht Overvecht Uto, Utrecht Lunetten Utln, en Utrecht Maliebaan Utm. Maar ook op deze regel gelden uitzonderingen. Zo wordt Amsterdam Muiderpoort wel Asdm, maar Amsterdam Amstel wordt Asa.

Aansluitingen, overloopwissels en raccordementen

Voor aansluitingen en overloopwissels worden meestal de achtervoegsels a respectievelijk o gebruikt. Meppel Aansluiting (de splitsing van de lijnen naar Groningen en Leeuwarden) wordt dus Mpa, de overloopwissels bij Lelystad Zuid (een nooit geopend station tussen Lelystad Centrum en Almere Oostvaarders) heten Llszo.

Eerder had bijna iedere plaats verschillende aansluitingen naar bedrijven. Die zogenaamde raccordementen werden meestal genoemd naar de naam van het grote station in die plaats, aangevuld met de eerste letters of de gebruikelijke afkorting van het bedrijf waar de sporen naar toe lopen. Het raccordement van Philip Morris bij Roosendaal wordt dus Rsdphi, het raccordement van de KEMA bij Arnhem wordt Ahkema. Veel van deze raccordementen zijn ondertussen weer gesloten en al dan niet opgebroken.

Uitzonderingen op de regel

In sommige gevallen kunnen verkortingen niet op de normale manier gebruikt worden. Het raccordement America aan de lijn Eindhoven - Venlo kreeg de verkorting Am toegewezen. Hierdoor kreeg Alkmaar het minder logische Amr. Toen Almere aan het spoorwegnet verbonden werd moest wat anders verzonnen worden, wat resulteerde in Alm voor Almere Centrum.

Een andere vreemde eend in de bijt is Leiden. Vroeger had Leiden twee stations, Leiden SS langs de lijn Woerden - Leiden en Leiden HSM langs de lijn Amsterdam - Rotterdam. Leiden SS kreeg de verkorting Ld, Leiden HSM de verkorting Ledn. In de loop der tijd werd Leiden HSM het belangrijkste station van de stad en verdween Leiden SS als reizigersstation. Op die locatie ligt het huidige emplacement Leiden Goederen, wat nog steeds de verkorting Ld heeft. Hierdoor heeft het huidige station Leiden Centraal de ietwat onlogisch ogende verkorting Ledn. Overigens werd de verkorting Ld wel als uitgangspunt genomen voor de andere stations van de stad, het vroegere Leiden Herensingel (Ldh) aan de Haarlemmermeerspoorlijnen en het nog bestaande Leiden Lammenschans (Ldl).

Ook bij het benoemen van de kleinere stations in een plaats werd niet altijd de gewone logica gevolgd. Genoemd was al het verschil in benoeming van stations in Amsterdam, waarbij station Amsterdam RAI zich tegen alle logica in beweegt: dat station heeft Rai als verkorting gekregen. Iets soortgelijks is aan de hand bij Den Haag Laan van NOI, wat Laa als verkorting heeft, het station heette oorspronkelijk ook Laan van Nieuw Oost Indië, dus zonder "Den Haag".

Ook als doublures dreigen te ontstaan worden creatieve oplossingen bedacht. Zo voldoet Den Haag Mariahoeve redelijk aan de regels (de verkorting is Gvm, waarbij Gv uit de tijd komt dat de naam van Den Haag als 's-Gravenhage geschreven werd), maar voor Den Haag Moerwijk moest wat anders worden verzonnen: dat werd dus Gvmw. Een ander voorbeeld hiervan is Dordrecht, waar de verkorting Ddrz al ingebruik was voor de aansluiting van de lijn naar de Zeehaven, voor Dordrecht Zuid moest daarom wat anders worden verzonnen: dat werd Ddzd. Merk op dat in Den Haag de toevoeging Centraal wel vertaald wordt: Den Haag Centraal heeft als verkorting Gvc, het oudere Den Haag HS heeft de verkorting van het hoofdstation, Gv. Voor Amersfoort Vathorst had de verkorting Amfv voor de hand gelegen, maar deze was al in gebruik voor rangeerterrein Vlasakkers, de nieuwe halte kreeg de afwijkende verkorting Avat.

Ook de aansluitingen en overloopwissels houden zich niet altijd aan de regels: de aansluiting aan de westzijde van opstelterrein Watergraafsmeer bij Amsterdam wordt Wgmw genoemd, zonder de a van aansluiting dus.

Overzichten

• Verkortingslijst

Op diverse sites op internet zijn lijsten met verkortingen en de betekenis te vinden. Voorbeelden zijn:

• Verkortingen (inclusief historische verkortingen)
• Somda
• NS.nl mobiel

Bij het plannen van een treinreis in de NS-reisplanner kun je verkortingen gebruiken.