Eerste Meierijsche Autobedrijf
De Eerste Meierijsche Autobedrijf NV (afgekort: EMA) was een openbaar vervoersbedrijf uit Valkenswaard. De EMA verzorgde het busvervoer in de Brabantse Kempen vanaf 1921 tot 1986. EMA ging op in BBA. EMA is nog altijd actief als touringcarbedrijf. Los van het touringcarbedrijf is de EMA ook nog actief als Mercedes-Benz dealer onder de naam EMA Automobielgroep.
Inhoud
Ontstaan
De EMA ontstond uit een werkplaats van de heer Hendrikus Johannes (Driek) Jonkers uit Valkenswaard. Jonkers richtte zich in het begin op het repareren van fietsen en naaimachines. Na de Eerste Wereldoorlog ging hij zich toeleggen op het repareren en verkopen van motoren, auto's en fietsen en in 1919 kocht hij zelf zijn eerste auto. Vanaf 1921 ging Jonkers personen vervoeren.
Naam
Op 19 september 1921 startte Jonkers de eerste busdienst op. De route liep van Valkenswaard naar Luyksgestel. De naam van het bedrijf luidde toen Valkenswaardsche Auto Omnibus Onderneming. Op 1 januari 1922 veranderde de naam in Autodienst Valkenswaard-Luyksgestel. In 1923 trok Jonkers de lijn door naar Eindhoven en veranderde de naam weer, dit maal in Autodienst Luyksgestel-Valkenswaard-Eindhoven. In 1924 verscheen voor het eerst de naam EMA. Deze afkorting stond toen voor Eerste Meierijsche Autodienst. In 1930 veranderde de naam in Eerste Meierijsche Autobusdienst. Op 1 juli 193 veranderde de naam voor de laatste keer: N.V. Eerste Meierijsche Autobedrijf.
De beginjaren en de eerste lijndienst
De eerste lijn ging rijden tussen Valkenswaard en Luyksgestel en reed via Dommelen, Westerhoven, Bergeijk en Het Loo. Als "bus" gebruikte Jonkers zijn in 1919 gekochte auto van het merk Adler. In de auto konden zeven mensen vervoerd worden. Extra mensen konden plaats nemen op de motorkap en op de spatborden. Jonkers reed drie keer per dag tussen het station van Valkenswaard en het Pannenhuis in Luyksgestel. Vaste chauffeurs waren er nog niet, de diensten werden gereden door mensen die werkzaam waren in de fietsenzaak. Er kwam al snel een extra voertuig bij, een luxe wagen van het merk Pipe. Eind 1921 kwam de eerste echte bus, een T-Ford. Deze bus kreeg een vaste chauffeur.
Het personenvervoer was tussen 19 september en 31 december 1921 verliesgevend. Op 1 januari 1922 nam Jonkers de postdienst Spooren over, waarmee de financiële situatie verbeterd kon worden. Ook vroeg Jonkers om subsidie bij gemeenten aan de lijn.
Jonkers breidde de dienst per 1 januari 1922 uit met een vroege rit van Luyksgestel naar Valkenswaard, gericht op werknemers in Valkenswaard. Met de komst van de T-Ford gingen de tarieven omhoog en werden ook abonnementen ingevoerd.
Er kwam concurrentie opzetten door de broers Piet en Driek Spooren, voormalige eigenaars van de door Jonkers overgenomen postdienst. Deze dienst was geen succes en eindigde snel toen de bus van de broers Spooren in een sloot reed. De EMA bleef wel succesvol en ging vanaf 19 juli 1923 doorrijden naar Eindhoven. Jonkers' bedrijf was daarmee de eerste busonderneming in Eindhoven. In 1924 begon zijn bedrijf met het vervoeren van Belgische werknemers naar Philips en sigarenfabrikant Karel I. Het personenvervoer voor Philips ging spoedig verloren omdat Philips daar eigen bussen voor ging inzetten. Verder ging zich de EMA toeleggen op het toeringbedrijf. Bussen werden verhuurd voor uitstapjes.
Concurrentie en overnames in de jaren 20
De dienst van de broers Spooren was de eerste concurrentie die de EMA ondervonden had. Deze was echter geen grote bedreiging geweest voor de EMA. Er volgde echter spoedig meer concurrentie.
Plompen
Eind 1924 zette dhr. J. Plompen uit Valkenswaard een busdienst op tussen Valkenswaard en Eindhoven. De gemeente Eindhoven zag hier weinig in omdat ze bediening door de EMA voldoende achtte. Plompen werd een standplaats op de Markt geweigerd. Daarop begint Plompen een dienst van Valkenswaard naar Lommel waardoor er op het traject Valkenswaard - Luyksgestel een concurrentiestrijd ontstond. De gemeenten Bergeijk en Luyksgestel subsidieerden deze dienst omdat ze een monopoliepositie van de EMA vreesden.
Plompen reed vanaf juli 1926 weer op Eindhoven - Valkenswaard waardoor een lijn van Eindhoven naar Lommel ontstond. Deze lijn was aantrekkelijk voor internationale treinreizigers omdat in Lommel een internationale trein stopte en de bus hen een forse tijdsbesparing opleverde. Ook was de bus in trek voor grensbewoners die over de grens gingen winkelen. In Eindhoven had Plompen eerst een standplaats op het station. Later werd hij gedwongen te verhuizen naar de Markt op de binnenplaats van café Stad Rotterdam. Twee lijnen op hetzelfde wegvak waren niet rendabel en de provincie Noord-Brabant subsidieerde beide lijnen.
In 1926 werd de Wet Openbare Vervoermiddelen uit 1880 gewijzigd. Voortaan moesten alle busdiensten aan bepaalde eisen voldoen, met name wat de veiligheid betrof. Ook bracht de wet een vergunningstelsel tot stand, waardoor concessies afgegeven konden worden en ook weer ingetrokken konden worden.
Hierdoor kreeg de EMA op 13 april 1927 een concessie voor de lijn Luyksgestel - Eindhoven. Ook Plompen kreeg een concessie voor zijn lijn van Eindhoven naar Lommel, echter alleen voor twee jaar. Jonkers ging hier tegen in beroep. Op 22 februari 1928 werd per Koninklijk Besluit besloten de vergunning voor Plompen te beperken. Op Nederlands grondgebied mochten alleen reizigers voor België vervoerd worden en richting Eindhoven mochten alleen in België passagiers opstappen. Nederlandse bussen mochten echter niet meer op Belgisch grondgebied komen waardoor reizigers moesten overstappen aan de grens, wat voor Plompen niet rendabel was. Daarom negeerde hij het verbod. Jonkers dient een klacht en op 13 april 1929 vervalt de concessie voor Plompen.
Op 2 augustus 1929 werd het verbod weer ingetrokken nadat burgemeesters aan de lijn naar de Gedeputeerde Staten geschreven hadden. Jonkers ging weer in beroep en wederom per Koninklijk Besluit werd besloten om op 21 februari 1930 dat Plompen moest staken met het exploiteren van de autobusdienst van Eindhoven naar Lommel.
De Jong
Op 22 augustus 1926 begon F. de Jong uit Eindhoven een busdienst van Waalre via de nieuwgebouwde Philipswoningen en via Aalst naar Eindhoven. Deze verkreeg in 1927 hiervoor een concessie met de voorwaarde geen passagiers in Aalst mee te nemen. In mei 1930 begon ook de NV Stadsverkeersdienst Eindhoven een busdienst op dit traject. Jonkers verzette zich tegen beide diensten. Op 1 juni 1930 krijgen de EMA en de Stadsverkeersdienst een concessie op het wegvak Waalre-Aalst-Eindhoven. Jonkers en De Jong gingen beiden in beroep. Op 13 januari 1931 werd per Koninklijk Besluit besloten dat zowel Jonkers als De Jong een vergunning kregen. De Jong vertrok vanaf Waalre, EMA bij de Philipswoningen. De Stadsverkeersdienst mocht alleen nog binnen de gemeente Eindhoven rijden. IN 1932 stierf De Jong en de EMA kocht de bussen van De Jong over. De concessie vanaf Waalre werd een tijdje later aan de EMA verleend.
Groei in de jaren 30
Op 1927 werd een busdienst op het traject Budel - Eindhoven gestart door Geerts uit Budel. Deze lijn reed via Soerendonk, Maarheeze, Leende, Valkenswaard en Aalst. Een rechtstreekse verbinding was niet toegestaan vanwege de spoorwegen. Op dit traject reed sinds 1923 gedeeltelijk al de EBAD, van Van Asten, deze reed van Budel naar Leende dezelfde route en reed via Heeze en Geldrop naar Eindhoven. De lijn van Geerts kwam in concurrentie met de nieuwe EMA lijn vanaf Waalre toen de EMA deze lijn begon.
Op 1 juni 1930 verkreeg de EMA een concessie voor de lijn Bergeijk - Weebosch. In november 1935 kocht Jonkers het bedrijf van Geerts en de concessie van Van Asten. De EMA ging de lijnen Budel - Eindhoven en Weert - Valkenswaard exploiteren.
In april 1931 begon van Poppel uit Bergeijk een dienst van Bergeijk naar 's-Hertogenbosch op woensdagen. In juli vraagt Jonkers een concessie aan voor een lijn van 's-Hertogenbosch naar Eindhoven via Boxtel en Best. Deze concessie wordt aanvankelijk verleend maar op 27 december 1932 per Koninklijk Besluit weer ongedaan gemaakt na bezwaar van de Nederlandse Spoorwegen.
Het treintraject Valkenswaard - Eindhoven had te lijden onder de bussen van de EMA. Ondanks pogingen van de NS en onder andere de burgemeester van Valkenswaard viel het doek voor de trein.
Toerbedrijf
De EMA begon eind jaren 30 ook met toerritten. In de 1932 werd hiervoor de eerste toeringbus aangeschaft bij Bova uit Valkenswaard. Er werden ritten georganiseerd naar onder andere de Nürburgring, Amsterdam of de Ardennen. Het begin van de Tweede Wereldoorlog bracht een einde aan het toeringbedrijf. Na de Tweede Wereldoorlog kwam het toerbedrijf weer op en werd er door het eigen reisbureau weer veel toerritten georganiseerd.
Oorlog en wederopbouw
In de oorlog werden enkele bussen gevorderd door de Duitsers. Van de negen bussen die EMA bij begin van de oorlog in bedrijf had, zouden slechts zes de oorlog overleven, waarvan enkele in gehavende staat. In de oorlog liep het aantal reizigers aanvankelijk terug. Maar door schaarste van onder meer brandstof, fietsen en fietsbanden steeg het aantal reizigers weer snel. De meeste bussen werden omgebouwd om op gas te kunnen rijden. De EMA kreeg tijdens de oorlog ook een concessie voor het traject Eindhoven - Weert toen daar de treindienst gestaakt werd.
Door de oorlog werd de Wet Autovervoer Personen uit 1939 buiten werking gesteld. In 1948 werd deze weer van kracht en werden weer voorlopige gunningen uitgedeeld. De EMA kreeg oude concessies permanent terug op 23 februari 1953 en verkreeg ook concessies voor de trajecten Valkenswaard-Leende-Leenderstrijp en Waalre-Meerhoven. Deze werden op 6 februari 1956 weer ingetrokken omdat de EMA er niets mee deed.
Groei
In 1948 werd ook de eerste internationale buslijn van de EMA een feit. De lijn Eindhoven - Valkenswaard werd doorgetrokken naar Achel. In oktober 1951 werd de lijn Budel - Eindhoven doorgetrokken tot Hamont. In mei 1953 werd in overleg met de NS ook een dienst van Weert naar Hamont via Budel ingelegd toen het treinverkeer daar gestaakt werd. In 1958 kwam er een lijn van Eindhoven naar Lommel. In 1957 wordt een lijndienst van Eindhoven naar Bergeijk via Eersel opgezet, gevolgd door een stalling in Budel in 1958. In 1961 werd een lijn van Leende naar Waalre via Valkenswaard opgezet. In 1963 werd de lijn naar Achel doorgetrokken naar Neerpelt.
Neergang
In 1963 beleefde de EMA samen met andere vervoerders uit de regio het hoogtepunt. Hierna nam het aantal reizigers gestaag af. Als oorzaak was de stijgende welvaart aan te wijzen. Hierdoor verschenen er meer auto's, motors en fietsen op de weg. Verder stegen vanaf 1964 de lonen. Hierdoor moest de EMA zich heroriënteren. De lijn Leende-Valkenswaard-Waalre werd op 30 mei 1965 weer opgeheven. Op andere lijnen werd de frequentie verhoogd om deze aantrekkelijker te maken.
In 26 mei 1968 zette de EMA een stadsdienst op in Valkenswaard. Deze werd op 31 december 1968 weer opgeheven wegens een gebrek aan reizigers. In november 1968 nam de EMA toerbedrijf Cito uit Eindhoven over. Op 23 mei 1971 nam de EMA het bedrijf van Küpers uit Weert over. Hierdoor kon de dienst Eindhoven - Budel - Weert rendabeler worden uitgevoerd.
Heroriëntatie van het bedrijf
In 1971 werd het bedrijf gesplitst; het autobedrijf werd losgekoppeld van vervoersactiviteiten en ging verder als Jonkers Automobielbedrijven.
In februari 1974 vond een verdere splitsing plaats en werd het busbedrijf gesplitst in twee nieuwe BV's: EMA Openbaar Vervoer BV en EMA Tour BV. EMA Openbaar Vervoer BV hield zich bezig met het openbaar vervoer in zuidoost Brabant. EMA Tour BV hield zich bezig met verhuur van bussen voor ongeregeld vervoer en organiseerde met het eigen reisbureau dagtochten en meerdaagse reizen in binnen- en buitenland.
Situatie in 1971
In 1971 beschikt de afdeling vervoer over 56 full-time en 20 part-time chauffeurs. Het bedrijf was in bezit van 40 bussen. Deze chauffeurs en bussen bedienden 11 lijnen op een wegennet van 167 kilometer. Naast lijndiensten en toerritten verzorgde de EMA ook groepsvervoer voor de N.V. tot Vervoersbemiddeling voor Industrieel Personeel in het Rayon Eindhoven. De meeste van deze bussen reden voor Philips welke een vaste zakenrelatie met de EMA onderhield voor het vervoer van bijzondere gasten uit zowel binnen- als buitenland. In Eindhoven werkte EMA samen met Zuidooster, BBA en de gemeente Eindhoven in de nieuwe NV Openbaar Vervoer Eindhoven (OVE).
Het lijnnetwerk van de EMA zag er in 1971 als volgt uit:
- Lijn 1: Eindhoven - Aalst - Valkenswaard (tegenwoordig lijn 170/171/172)
- Lijn 2: Eindhoven - Aalst - Valkenswaard - Dommelen - Westerhoven - Bergeijk - Luyksgestel (tegenwoordig lijn 170/171/172)
- Lijn 3-4-5: Eindhoven - Leende - Maarheeze - Soerendonk - Budel - Budel-Schoot - Budel-Dorp - Weert - Legerplaats - Maarheeze - Leende - Eindhoven (tegenwoordig lijn 173)
- Lijn 6: Eindhoven - Aalst - Valkenswaard - Eurostrand - Borkel en Schaft - Achel-Statie - Achel-Dorp - Neerpelt (Valkenswaard - Achel tegenwoordig buurtbus 476)
- Lijn 7: Eindhoven - Aalst - Waalre - Riethoven
- Lijn 8: Eindhoven - Aalst - Valkenswaard - Dommelen - Westerhoven - Bergeijk - Eersel
- Lijn 9: Eindhoven - Aalst - Valkenswaard - Eurostrand - Lommel
- Lijn 10: Valkenswaard - Leende - Heeze
- Lijn 11: Budel - Hamont
Het lijnnetwerk bleef voor een groot deel intact. Onder andere lijnnummers reden de meeste lijnen later voor BBA en nog later voor Hermes. Enkele andere verbindingen werden via andere routes gereden.
Einde van het openbaar vervoer
In de 1985 werd de autobusdienst door een overheidsmaatregel verkocht aan de BBA. De EMA reed de lijndienst tot en met 31 december 1986. Toen hield de EMA op te bestaan in de wereld van het openbaar vervoer. In de Kempen verscheen de naam BBA als nieuwe vervoerder en zou daar blijven tot 14 december 2008. Op die datum werden de activiteiten overgenomen door Hermes, de opvolger van Zuidooster, dat in zijn tijd samen met EMA en BBA het vervoer rond Eindhoven verzorgd had.
EMA is actief gebleven als touringcarbedrijf met een eigen reisbureau onder de naam EMA-Reizen. Per januari 2007 werd EMA Tour BV via een management buy-out losgekoppeld van EMA Holding.
In het verleden werd ook samengewerkt met andere reisorganisaties. Daardoor hebben EMA-bussen rondgereden in de kleuren van Kras, Oad en Reisburo Brabant. Tegenwoordig rijden alle bussen in de eigen kleurstelling: wit, geel en groen.
Het autobedrijf werd later hernoemd naar EMA Automobielgroep en was actief als dealer voor Mercedes-Benz producten. Op 1 november 2013 staakte de EMA Automobielgroep verkoopactiviteiten en ging verder als servicepartner voor Mercedes-Benz. De verkoopvestiging in Valkenswaard ging zelfstandig verder als Jonkers Autobedrijven. De EMA Automobielgroep ging op 19 mei 2014 failliet. Hiermee zijn de touringcaractiviteiten en Jonkers de laatste restanten van de oude EMA.
Bronnen, noten en/of referenties: |
|