140.305
bewerkingen
Wijzigingen
geen bewerkingssamenvatting
{{NetInfo|type=Metro|stad=Amsterdam|land=Nederland|plaats=Amsterdam|vervoerder=[[Bestand:CAF Duivendrecht.JPGGVB]]|290pxspoorbreedte=1435 millimeter|thumbopening=14 oktober 1977|rightpassagiers=340.000 per dag|]]stations=39}}Het [[metro|metronet]] van Amsterdam bestaat uit 4 5 lijnen, en heeft een lengte van 42,5 kilometer. Het eerste deel van het net is geopend op 14 oktober 1977, toen de trajecten [[Amsterdam Weesperplein|Weesperplein]]-[[Amsterdam Gaasperplas|Gaasperplas]] en Weesperplein-[[Amsterdam Holendrecht|Holendrecht]] in gebruik werden genomen. Het netwerk wordt geëxploiteerd door stadsvervoerder [[GVB]].
==Eerste plannen==
In de jaren '50 laaide de discussie over ondergronds openbaar vervoer weer op. De stad begon echt dicht te slibben en de trams konden de vervoersstromen niet meer aan. In 1968 nam de gemeenteraad de definitieve beslissing tot het aanleggen van een metronet, hetgeen in fases zou geschieden. Er zouden vier lijnen komen.
*Een '''Noord-Zuidlijn''', die in twee takken in Noord zou beginnen die bij het Buikslotermeerplein zouden samenkomen en dan naar het Centraal Station zouden leiden. Vervolgens gingen de takken bij het Weteringcircuit weer uit elkaar. De linkertak voerde naar het Haarlemmermeerstation, de [[Amsterdam Amstelveenseweg|Amstelveenseweg]] en Amstelveen, de rechter liep via de Ferdinand Bolstraat naar het Europaplein en [[Amsterdam Zuid|Station Zuid]] naar het zuiden van Amstelveen, waar de lijnen weer samenkwamen vlak voor het eindpunt in Schiphol Oost. Het deel BuikslotermeerpleinNoord-Station Zuid wordt momenteel gebouwd en zal door is op 22 juli 2018 in gebruik genomen als lijn [[Noord/Zuidlijn|M52]] bereden worden. Het gedeelte Station Zuid-Marne is in 1990 geopend als sneltramlijn [[Lijn 51 Amsterdam CS Centraal Station - Amstelveen Westwijk|M51]].
*Een '''Oost-Westlijn''' die van Geuzenveld, via de [[Amsterdam Jan van Galenstraat|Jan van Galenstraat]], de Singelgracht, het [[Amsterdam Muiderpoort|Muiderpoortstation]] en de Middenweg naar [[Amsterdam Gaasperplas|Gaasperplas]] voert. Het gedeelte [[Diemen Verrijn Stuartweg|Verrijn Stuartweg]]-Gaasperplas is aangelegd en wordt nu gebruikt door lijn [[Lijn 53 Amsterdam, Centraal Station - Gaasperplas|M53]]. Onder metrostation [[Amsterdam Weesperplein|Weesperplein]] bevindt zich een station in ruwbouw, waar deze lijn de Oostlijn zou kruisen.
*Een '''tweede Oost-Westlijn''' zou van Osdorp via het Surinameplein naar het Centraal Station voeren, en vandaar verder via het [[Amsterdam Amstel|Amstelstation]] en Holendrecht naar [[Amsterdam Gein|Gein]]. Het deel Centraal Station-Gein is daadwerkelijk aangelegd en is nu in gebruik door lijn [[Lijn 54 Amsterdam, Centraal Station - Gein|M54]]. Ook de lijnen M50, M51 en M53 gebruiken delen van dit traject. De aanleg van het overige deel is momenteel in studie.
*De '''Ringlijn''' gaat vanaf de [[Amsterdam Isolatorweg|Isolatorweg]] langs de West- en Zuiderringspoorbaan naar [[Diemen|station Diemen]]. Voor het grootste gedeelte is deze lijn echt gebouwd en wordt door lijn [[Lijn 50 Amsterdam, Isolatorweg - Gein|M50 ]] gebruikt, tot station [[Duivendrecht Van der Madeweg|Van der Madeweg]]. Vanaf hier tot [[Diemen Zuid]] maakt lijn M53 gebruik van het traject.
Rond het jaar 2000 zou dit net klaar moeten zijn. Zoals we allemaal weten Deze datum is deze datum niet gehaald, hoewel het huidige metronet wel grote delen van de oorspronkelijk geplande routes omvat.
==De metro wordt gebouwd==
Het traject Weesperplein-Centraal Station opende op 11 oktober 1980. Een tegeltableau met de tekst ''Het spoor groet de metro - oktober 1980'' bij de noordelijke uitgangen herinnert hieraan. Het Centraal Station is nog altijd het ondergrondse eindpunt van de lijn. Doortrekkingen naar de Isolatorweg of Osdorp/Schiphol zijn in studie. Het traject Holendrecht-Gein kwam gereed op 27 augustus 1982, enkele maanden eerder was juist [[Amsterdam Spaklerweg|station Spaklerweg]] geopend.
Voorlopig was de Oostlijn voltooid. In 1993 echter werd er nog een station toegevoegd: [[Duivendrecht]]. Dit station werd geopend op de plek waar de spoorlijn [[Amsterdam Centraal|Amsterdam]]-[[Utrecht Centraal|Utrecht]] kruiste met de nieuwe Zuidtak ([[SchipholAirport]]-[[Weesp]]). Ook de metro kreeg een plekje in dit station. Het 700 meter noordelijker gelegen metrostation Duivendrecht kreeg nu de nieuwe naam 'Van der Madeweg'. Nog heel lang heeft op de naamborden de toevoeging ''Duivendrecht Centrum'' onder de naam gestaan.
==Verdere uitbreidingen ==
=== Sneltram 51 ===
Door de problemen die ontstonden na de aanleg van Oostlijn, werd besloten die lijn wel af te bouwen, maar verder geen metro's meer aan te leggen. Toch kwamen er nog uitbreidingen van het metronet met de komst van lijn 51. Amstelveen wilde graag een metro, maar Amsterdam niet, het begrip 'metro' lag nog altijd gevoelig. En dus werd er voor een tussenvorm gekozen. Lijn 51 opende op 1 december 1990 en reed het traject Centraal Station-[[Amstelveen Poortwachter|Poortwachter]], dat in de wijk Middenhoven in Amstelveen ligt. Na Spaklerweg buigt boog de metrolijn af van de Oostlijn, en via de stations [[Amsterdam Overamstel|Overamstel]] en [[Amsterdam RAI|Station RAI]] komt kwam de lijn bij [[Amsterdam Zuid|Station Zuid]]. Tot hier is was de lijn een volwaardige metro, maar op dit station bouwen bouwden de stellen zich om tot [[sneltram]]. De pantografen gaan gingen omhoog en de treeplanken worden werden ingeklapt. Dit laatste omdat de perrons aan het sneltramtraject slechts geschikt zijn waren voor 2,65 meter breed materieel, maar de andere stations voor materieel van 3 meter. De metro rijdt reed nu verder als sneltram. Het verschil met de metro is was dat het traject niet conflictvrij iswas: gelijkvloerse overwegen en gelijkvloerse kruisingen met andere sporen. Ook [[Lijn 5 Amsterdam, Centraal Station - Amstelveen, Binnenhof|stadstramlijn 5]] rijdt reed van Station Zuid mee over de sneltramsporen, tot [[Amstelveen Oranjebaan|Oranjebaan]]. Voor het sneltrambedrijf zijn waren de stellen uitgerust met een bel en knipperlichten. Over een vrije trambaan, maar wel met gelijkvloerse kruisingen met wegen, rijdt reed de sneltram naar Poortwachter.
Op 13 september 2004 is werd de lijn met drie haltes verlengd, [[Amstelveen Spinnerij|Spinnerij]], [[Amstelveen Sacharovlaan|Sacharovlaan]], en het nieuwe eindpunt [[Amstelveen Westwijk|Westwijk]].
=== De Ringlijn ===
Langs de Westerringspoorbaan naar Station Zuid is halverwege de jaren '90 de Ringlijn aangelegd, waar metro 50 de lijnen M50 en M51 nu rijdtrijden. De lijn ligt geheel bovengronds en loopt van Isolatorweg naar GeinStation Zuid. Tussen Station Zuid en Overamstel wordt over de sporen van lijn 51 gereden, tussen Van der Madeweg en Gein rijdt de lijn mee met metro 54. Tussen Overamstel en Van der Madeweg zijn twee sierlijke hoge verbindingsbogen aangelegd. Oorspronkelijk werd deze lijn een sneltramlijn genoemd, nog steeds omdat het begrip 'metro' gevoelig lag in de Amsterdamse politiek. Toch ligt de lijn geheel conflictvrij , geëlektrificeerd met derde rail en is dus een volwaardige metrolijn. Het werd geopend op 1 juli 1997. Ook op deze lijn waren de perrons slechts geschikt voor materieel dat 2,65 meter breed is, en de hiervoor bestelde [[GVB S3/M4|CAF]]-metro's passen hier goed op. De lijn bleek echter ongekend populair te zijn, en al snel werd er een strook van alle perrons afgezaagd zodat ook het 3 meter brede [[Zilvermeeuw|LHB]]-materieel hierop kon rijden, die hebben een grotere capaciteit. Na het ter zijde stellen van de LHB-metro's verscheen zijn opvolger, de Metropolis (M5) op de lijn. Materieel wordt nu gemengd ingezet. === Noord-Zuidlijn ===Nog steeds wordt laatstgenoemd tijdens de bouw van de Ringlijn werd er verder gekeken naar uitbreiding van het netwerk. De Noord-Zuidlijn werd het meest dringend geacht en in 1996 werd er een referendum gehouden over het bouwen van de lijn. De tegenstemmers waren in de meerderheid, maar de opkomst was te laag om geldig verklaard te worden. In 2003 ging uiteindelijk de eerste schep de grond in voor de bouw van de 10 kilometer lange lijn. Ook de bouw van deze lijn verliep niet geheel vlekkeloos en is geplaagd door bouwproblemen, verzakkingen en kostenoverschrijdingen. Jaren later dan gepland is de lijn uiteindelijk op 22 juli 2018 in gebruik genomen, na een feestelijke opening een dag eerder. == Voormalige trajecten ==De hybride metro/sneltramlijn M51 heeft tot en met 2 maart 2019 het traject naar Amstelveen bediend. Het telkens ombouwen van de stellen van metro naar sneltram was erg storingsgevoelig en ook gebeurden er nogal eens ongelukken met wegverkeer op het sneltramtraject. Het materieel vast ingezethad te maken met een hoge defectenstand waardoor regelmatig enkele stellen reden in plaats van dubbele. Vertragingen zorgden haast dagelijks dat sommige ritten werden ingekort tot Spaklerweg in plaats van Centraal Station. Het zorgde er ook voor dat het de dienstregeling op de overige metrolijnen verstoorde.<br>Om de betrouwbaarheid van de lijn en het metronetwerk als geheel te vergroten is besloten het traject in Amstelveen af te stoten van het metronet en om te bouwen tot een hoogwaardige lagevloers-tramlijn met minder haltes en minder gelijkvloerse kruisingen. Met ingang van 3 maart 2019 rijdt de nu volwaardige metrolijn M51 niet meer naar Amstelveen, al hebben maar volgt het de ringlijn naar Isolatorweg. Daardoor is de M51 nu een bijna volledige ringlijn en ontlast het de CAFjes wel drukke M50 op de overhandwestring.
== Het huidige metronet ==
Het metronet bestaat uit vijf lijnen: M50 t/m M54. [[BestandAfbeelding:Metrokaart amsterdam zonder treinM50.gifpng|400px90px|thumb]] [[Lijn 50 Amsterdam, Isolatorweg - Gein|right''(hoofdpagina)'']] Lijnsymbool: [[afbeelding:lijnkleur50.svg|20px]]Het metronet bestaat uit vier lijnen<br>Lengte: 20, 505 kilometer<br>Stations: 21<br>Materieel: [[BN]], 51[[GVB S3/M4|CAF]], 53 en 54[[Metropolis]]<br>Opening: 1 juli 1997<br>Instappers per dag: 100.200 [[Afbeelding:M51. png|90px|]] [[Lijn 52 is momenteel in aanbouw en opent naar verwachting in 2017.51 Amsterdam, Centraal Station - Isolatorweg|''(hoofdpagina)'']]
Lijnsymbool: [[Afbeeldingafbeelding:M50lijnkleur51.pngsvg|112px20px]]<br>Lengte: 18,5 kilometer<br>Stations: 19<br>Materieel: [[BN]], [[GVB S3/M4|CAF]], [[Metropolis]]<br>Opening: 1 december 1990<br>Instappers per dag: 60.800
Lijnsymbool: [[afbeelding:lijnkleur52.svg|20px]]<br>Lengte: 9,7 kilometer<br>Stations: 218<br>Materieel: [[Metropolis]]<br>Opening: 22 juli 2018<br>Instappers per dag: 105.000
Lijnsymbool: [[afbeelding:lijnkleur53.svg|20px]]<br>Lengte: 11,6 kilometer<br>Stations: 14<br>Materieel: [[GVB S3/M4|CAF]], [[Metropolis]]<br>Opening: 1 juli 199714 oktober 1977<br>Instappers per dag: 60.600
[[Afbeelding:M54.png|90px|]] [[Lijn 54 Amsterdam, Centraal Station - Gein|''(hoofdpagina)'']]
Lijnsymbool: [[Afbeeldingafbeelding:M51lijnkleur54.pngsvg|112px20px]]<br>Lengte: 12,4 kilometer<br>Stations: 15<br>Materieel: [[GVB S3/M4|CAF]], [[Metropolis]]<br>Opening: 14 oktober 1977<br>Instappers per dag: 73.500
===Renovatie Oostlijnen===
De stations langs de Oostlijnen, uit de jaren 1970, zijn in de loop der jaren behoorlijk verrommeld. Informatiepunten, reclame-uitingen en bewegwijzering zijn op onlogische plaatsen verschenen, en wat in de openingstijd nog 'knusse hoekjes' werden genoemd, zijn tegenwoordig vooral plaatsen waar zich onveilige situaties kunnen voordoen. Begin jaren '00 werd daarom het plan 'Metromorfose' gepresenteerd, om de stations flink onder handen te nemen. Station [[Ganzenhoef]] aan lijn M53 was als eerste aan de beurt en is in 2003 heropend. Het is volledig opnieuw opgebouwd en een grote glazen overkapping is over het hele station aangebracht. Op het perron staat alleen het noodzakelijke meubilair zonder onoverzichtelijke hoekjes. De hal is ruim en licht opgezet, een glazen lift loopt schuin langs de roltrappen.
<br> De renovatie van station Ganzenhoef bleek echter flink veel geld te kosten. Zoveel geld, dat alleen de oostelijke toegang van station [[Amsterdam Reigersbos|Reigersbos]] nog volgens dezelfde stijl werd afgebouwd, maar de rest van het project 'Metromorfose' werd stilgelegd.
<br>Rond 2010 werden alle bovengrondse stations wel provisorisch opgeknapt omdat het verbeteren van de sociale veiligheid noodzakelijk was. De perrons werden geasfalteerd, zitmuurtjes werden weggehaald en vervangen door glazen abri's, en de kloeke verlichtingsarmaturen werden vervangen door lichte exemplaren.
<br>Station Kraaiennest is in 2013 geheel opnieuw opgebouwd, samen met de opknapbeurt die de gehele stationsomgeving kreeg.
<br>De andere stations langs de Oostlijnen, met uitzondering van de stations die met de NS worden gedeeld, zijn in de periode maart 2016 - 2018 grondig opgeknapt in het kader van het project 'Renovatie Oostlijn' (ROL). Hierbij is de oorspronkelijke brutalisme-architectuur behouden, maar wel verbeterd. Hoekjes zijnn rechtgetrokken, ruimtes zijn beter uitgelicht, liften zijn van glas. Informatie-elementen werden weer op logische plaatsen geclusterd neergezet, en de algehele informatievoorziening is vernieuwd. Station Holendrecht werd als eerste aangepakt, waarna de stations Centraal en Van der Madeweg volgden. Station Gein was als laatste aan de beurt en is eind 2018 voltooid.
== Materieel ==
{|class="wikitable ovnl"
!width=10%| Type
! style="text-align:left;" | Opmerkingen over serie
! Foto
|-
| BN
| Voor de nieuwe sneltramlijn 51 zijn in 1989/1990 nieuwe metro's besteld van het type [[GVB S1/S2|BN]]. Bijzonder hieraan is dat ze als metro kunnen rijden en als sneltram (met stroomafname van de derde rail respectievelijk bovenleiding). Ze dragen de nummers 45 - 69 en zijn in twee series geleverd, S1 en S2. Ze hebben een lengte van 31 meter en zijn 2,65 meter breed. Omdat ze smaller zijn dan de LHB-metro's die op de rest van het metronet reden, zijn ze voorzien van treeplanken om het breedteverschil op de metrostations te kunnen overbruggen. Bij Station Zuid worden deze ingeklapt omdat de stations op het sneltramtraject in Amstelveen wel geschikt zijn voor 2,65 meter breed materieel. Vanwege dit sneltramtraject zijn de treinen voorzien van een trambel en richtingaanwijzers. Na het afstoten van het sneltramtraject in maart 2019 zijn deze verwijderd.
<br>Dit materieel is in principe alleen op de lijnen M50 en M51 te vinden.
|
|-
| CAF
| In 1996/1997 zijn de [[GVB S3/M4|CAF]]-metro's geleverd voor bedrijf op de in 1997 geopende Ringlijn. De nummers 70 - 73 vormen de serie S3 en zijn voorzien van een pantograaf, waardoor ze ook geschikt zijn om op lijn 51 te rijden. De nummers 74 - 106 zijn de serie M4. Ook dit materieel is slechts 2,65 meter breed en ze zijn daarom ook voorzien van treeplanken voor op het metronet. Anders dan de rest van het wagenpark hebben deze metro's slechts twee deuren per wagen in plaats van drie of vier, hetgeen de doorstroming niet ten goede komt. De M4-metro's zijn op alle lijnen te vinden behalve de M52.
|
|-
| [[Metropolis|M5]] ''(Metropolis)''
| Ter vervanging van het LHB-materieel zijn op 18 februari 2010 nieuwe metrotreinen besteld bij de Franse fabrikant Alstom. De eerste 28 stellen vormen de serie M5. Later volgt nog een tweede serie van 12 stellen, serie M6, voor de Noord/Zuidlijn. De metro's, uit de ''Metropolis''-familie van Alstom, bestaan uit 6 bakken en zijn volledig doorloopbaar. Ze zijn 116 meter lang en bieden plaats aan 960 personen. De eerste metro is in 2012 geleverd, waarna er enkele maanden proefgereden werd. In 2015 zijn alle LHB-metro's vervangen, die tegen die tijd bijna 40 jaar oud waren. Deze metro's zijn momenteel op alle metrolijnen aan te treffen, op lijn M52 zijn ze zelfs het enige ingezette type.
|
|}
===Voormalig materieel==={|class="wikitable ovnl"!width=10%| Type! style="text-align:left;" | Opmerkingen over serie! Foto|-| LHB ''(Zilvermeeuw)''| De eerste metrotreinen die op het Amsterdamse metronet te vinden waren, zijn die van het type [[Afbeelding:M53.png|112pxZilvermeeuw|LHB]], bijgenaamd ''Zilvermeeuw''. Gekscherend worden ze ook wel ''koektrommels'' of ''containers'' genoemd. Qua uiterlijk zijn ze afgeleid van de Hamburgse metrostellen. Ze zijn 37,5 meter lang en hebben een breedte van 3 meter. Ze dragen de nummers 1 - 44 en ze zijn geleverd in drie series: M1, M2 en M3. De serie M1 bestaat uit de stellen 1 - 4, en waren oorspronkelijk bedoeld als prototypes en zouden na het testbedrijf vernietigd worden. Veel onderdelen uit deze metro's zijn echter gebruikt om de stellen weer opnieuw op te bouwen. De series M2 en M3 zijn identiek aan elkaar. Het enige verschil met de M1-serie is de vorm van de cabinedeuren.
=='Spookstations'==
Zoals in wel meer metrosteden het geval is, is er ook in Amsterdam infrastructuur gebouwd voor de metro, die nooit in gebruik is genomen.
===Weesperplein===
Eén van de meest bekende en mysterieuze stations is wel station [[Amsterdam Weesperplein|Weesperplein]]. Onder het huidige station ligt namelijk nóg een station, dat nooit in gebruik is genomen. Het in ruwbouw gebouwde station ligt dwars onder het huidige, en is tegelijk met de rest van het station in de jaren '70 gebouwd, als voorbereiding voor een eventuele Oost-Westlijn. Wanneer men de trappen afgaat richting het perron, is een ruime soort hal te zien. Hier was plek om roltrappen te bouwen naar het onderliggende perron.
<br> Aangezien de metro is gebouwd tijdens de Koude Oorlog, is er ook rekening gehouden met een eventuele nucleaire aanval op Amsterdam. In dat geval kon het spookstation in gebruik worden genomen als schuilbunker, waar circa 10.000 Amsterdammers een tijd konden doorbrengen. Ook rondom de stationshal zijn 10 kleinere bunkers aanwezig. Er zijn ook nog aggregaten en sanitaire voorzieningen.
<br> Verder bevindt zich meteen ten noorden van het huidige metrostation een waterkering, die in 2,5 minuut gesloten kan worden wanneer het IJ of de Amstel overstroomt. Hierachter bevindt zich ook een driesporig stuk tunnel, waarvan het middelste spoor een kopspoor is. In de eerste drie jaar van de lijn eindigden de metro's op dit kopspoor totdat de lijn naar het Centraal Station werd doorgetrokken. Incidenteel wordt dit kopspoor nog steeds gebruikt. Volgens de eerste plannen uit 1964 was hier echter geen sprake van een kopspoor, maar van twee naast elkaar gelegen doorgaande sporen. Het meest oostelijk gelegen spoor, dat nu het doorgaande spoor richting Centraal is, zou een verbindingsspoor worden uit de richting Alexanderplein aan een Oost-Westlijn. In theorie is door de bouw van de tunnel nog steeds mogelijk een dergelijke sporenconfiguratie te maken, de verbindingsboog zou echter wel de sloop van een aantal bovengelegen panden betekenen.
<br> Naast Weesperplein zijn ook de stations [[Amsterdam Nieuwmarkt|Nieuwmarkt]] en [[Amsterdam Wibautstraat|Wibautstraat]] zijn zó gebouwd dat ze hermetisch afgesloten konden worden en als schuilbunkers voor 6000 personen per station konden dienen.
===IJburglijn===
Nabij het [[Amsterdam Centraal|Centraal Station]] bevindt zich een complete tunnel die nooit in gebruik is genomen. De huidige tramlijn 26 naar IJburg zou volgens de oorspronkelijke planningen een metrolijn worden. Aangezien spoor 15 van het treinstation gerenoveerd en verlengd werd, is in 1993/1994 alvast een circa 200 meter lange tunnel direct ten noorden van de sporen gebouwd omdat die tunnel na de renovatie van het treinspoor zeer moeilijk nog in te bouwen zou zijn. De tunnel is echter niet in gebruik genomen en na zijn bouw vergeten; de metrolijn is slechts een semi-sneltramlijn geworden. In 2006 is de oude tunnel weer 'herontdekt' en is verbouwd tot onderdeel van een in 2011 geopend chocolademuseum.
<br>Overigens is de tramtunnel van Rietlandpark naar Zuiderzeeweg, onderdeel van tram 26 en parallel aan de Piet Heintunnel voor wegverkeer, met slechts kleine aanpassingen te verbouwen tot metrotunnel. Ook station Rietlandpark is al voorbereid op een verlenging van de tramperrons naar metrostandaard.
<br>Op IJburg zijn de funderingen van alle bruggen in de IJburglaan en Pampuslaan voorzien van een grote uitsparing, om een metrotunnel erdoorheen te kunnen leggen.
===Andere bouwvoorbereidingen===Bij de aanleg van metrolijn M50, midden jaren '90, waren er plannen om een metro naar Schiphol aan te leggen, parallel aan de treinsporen. Dit is de reden waarom de metrosporen in de boog [[Afbeelding:M54.png|112pxAmsterdam Amstelveenseweg|Amstelveenseweg]]-[[Henk Sneevlietweg]]een behoorlijk eind uit elkaar liggen. Op deze plek kon zo makkelijk een conflictvrije kruising gebouwd worden voor een metrolijn naar Schiphol.
