Gebruiker:Tlp/Zandbak
Vertaling van Locatienamen in de Harry Potter-boeken: Een Toepassing van Toury’s Model op de Duitse en Poolse Vertalingen
In deze opdracht wordt onderzocht hoe locatienamen uit J.K. Rowlings Harry Potter-reeks zijn vertaald naar het Duits en het Pools. De nadruk ligt op de behandeling van eigennamen van plaatsen en gebouwen in de tovenaarswereld, zoals Hogwarts, Diagon Alley of het Ministry of Magic. De analyse volgt het driestappenmodel van Gideon Toury voor descriptieve vertaalstudies:
Vaststelling van de positie van de vertaling in de doelcultuur;
Identificatie van initiële en operationele normen;
Het formuleren van verklaringen voor de vertaalkeuzes.
Stap 1: De positie van de vertalingen binnen hun doelculturen De Duitse vertaling (door Klaus Fritz) werd gepubliceerd door Carlsen Verlag, een uitgeverij met een sterke focus op kinderliteratuur. In de Duitstalige context worden vertalingen vaak aangepast om de leesbaarheid voor jonge lezers te vergroten. Deze DC kent een lange traditie van het ‘naturaliserend’ vertalen van jeugdboeken. Daardoor is het geaccepteerd, soms zelfs verwacht, dat eigennamen worden aangepast aan de taal en conventies van de lezer.
De Poolse vertaling (door Andrzej Polkowski) werd gepubliceerd door Media Rodzina. In Polen is er historisch gezien meer terughoudendheid tegenover het aanpassen van culturele elementen in vertalingen. De Poolse vertaalcultuur waardeert literaire trouw aan het origineel, mede vanwege nationale ervaringen van culturele afhankelijkheid en het belang van taalzuiverheid. Dit leidt tot meer brongerichte vertalingen waarin eigennamen vaak behouden blijven of minimaal worden aangepast.
Stap 2: Normen en vertaalstrategieën Toury maakt onderscheid tussen initiële normen (de keuze voor brongericht of doelgericht vertalen) en operationele normen, die zich uiten in concrete keuzes op tekstniveau.
De Duitse vertaler volgt in veel gevallen een doelgerichte strategie: locatienamen worden aangepast aan Duitse conventies. Dit is zichtbaar in bijvoorbeeld straatnamen met het achtervoegsel “-gasse” (bv. Winkelgasse voor Diagon Alley), wat herkenbaar is voor Duitstalige kinderen.
De Poolse vertaler werkt brongericht. Hij kiest vaak voor fonetische of semantisch trouwe overzetting, zonder aanpassing aan Poolse naamgevingsconventies. Namen als Diagon Alley worden creatief, maar subtiel vertaald (Ulica Pokątna), met behoud van semantische diepte maar minder nadruk op speelsheid of klank.
Voorbeelden (selectie):
Bronnaam Duits Pools Analyse Hogwarts School of Witchcraft and Wizardry Hogwarts Schule für Hexerei und Zauberei Szkoła Magii i Czarodziejstwa w Hogwarcie Beide vertalingen behouden "Hogwarts", maar structureren de rest van de naam volgens grammaticale conventies. De Poolse versie voegt een genitiefvorm toe ("w Hogwarcie"). Diagon Alley Winkelgasse Ulica Pokątna In het Duits een vrije vertaling zonder spel met het Engelse “diagonally”; in het Pools een semantische vertaling die iets van het geheime karakter behoudt (“pokątny” = clandestien). Knockturn Alley Nokturngasse Ulica Nocturna Duits creëert opnieuw een “-gasse”, met bewaarde duistere sfeer. Pools behoudt Latijnse basis, waardoor de magische sfeer behouden blijft maar minder ‘aards’ klinkt. The Burrow Der Fuchsbau Nora Duits kiest voor een specifiek beeld (vossenhol), Pools voor een neutraler ‘hol’. Room of Requirement Raum der Wünsche Komnata Życzeń Beide vertalingen zijn doelgericht met behoud van betekenis, maar passen grammaticaal en stilistisch aan.
Stap 3: Verklaring van de vertaalkeuzes De verschillen in strategie hangen sterk samen met culturele en institutionele factoren. In de Duitse context is het belangrijk dat de wereld van Harry Potter intuïtief aanvoelt voor kinderen. Namen moeten begrijpelijk zijn en de sfeer oproepen van de beschreven locaties. Daarom wordt er in de Duitse versie creatief omgesprongen met klank en betekenis, zelfs als dit ten koste gaat van letterlijke trouw aan het origineel. Deze aanpak is normverleggend: de Duitse vertaling wijkt af van de BT-normen ten behoeve van leesbaarheid en toegankelijkheid.
In Polen is er meer aandacht voor culturele behoud. De vertaler probeert zoveel mogelijk elementen van de originele wereld intact te laten. Waar vertalingen noodzakelijk zijn, worden ze functioneel maar minimaal uitgevoerd. Dit is een voorbeeld van normbehoudend gedrag: de vertaling wil de originele structuur en sfeer van de tekst eer aan doen, ook als dat betekent dat de lezer enige inspanning moet leveren.
Bovendien speelt de institutionele context mee: de Poolse uitgever gaf aan dat het behoud van Engelse naamgeving en sfeer belangrijk werd geacht vanwege het internationale karakter van het boek. De Duitse uitgever, daarentegen, had meer ruimte voor culturele aanpassing, mede vanwege het sterke marktaandeel in kinderboeken en de traditie van creatieve vertaling.
Conclusie De vertaling van locatienamen in Harry Potter laat zien hoe vertaalstrategieën beïnvloed worden door culturele normen, institutionele verwachtingen en publieksspecifieke factoren. Door Toury’s model toe te passen zien we duidelijk hoe de Duitse vertaling doelgericht, normverleggend en toegankelijk is, terwijl de Poolse vertaling brongetrouw, normbehoudend en cultureel bewust is. De analyse onderstreept het belang van context bij de evaluatie van vertaalkeuzes en toont hoe eigennamen functioneren als culturele dragers binnen een literaire vertaling.
