Treinnummering
Op het Nederlandse spoor wordt gewerkt met treinnummers om de verschillende treinritten op één dag uit elkaar te kunnen houden. Iedere treinrit heeft een een uniek nummer. ProRail, de beheerder van de spoorinfrastructuur in Nederland, gebruikt treinnummers om te zien waar treinen rijden en om rijwegen in te stellen.
Treinnummers zijn terug te vinden in een diverse reisplanners en andere vormen van reisinformatie, al communiceren veel spoorvervoerders (waaronder NS) de nummers niet actief. De nummers zijn in de NS-reisplanner alleen zichtbaar als mouseover bij de treinsoort onder reisdetails. Op het station worden meestal alleen treinnummers aangekondigd voor internationale treinen.
Inhoud
Algemene regel
Treinnummers van reizigerstreinen zijn veelal 3-, 4- of 5-cijferige getallen, waarbij de laatste 2 cijfers (of bij sommige internationale treinen alleen het laatste cijfer) bepaald worden door de tijd waarop ze rijden, en de eerste 2/3 (of nog meer) worden bepaald door de treinserie. Trein 5520 (Baarn - Utrecht Centraal) is dus te verdelen in 55 (de treinserie van alle Sprinters Baarn - Utrecht Centraal, serie 5500) en 20 (het nummer van de trein binnen de serie, vertrektijd Baarn 07.51).
Treinserie
De treinserie bestaat uit het honderdtal van een treinnummer. Van trein 5520 is de treinserie serie 5500, van trein 536 is de treinserie serie 500 en van trein 31319 is de treinserie serie 31300. Treinseries zou je kunnen vergelijken met de lijnnummers van bussen en trams.
Volgnummer
Meestal is het zo dat het treinnummer van de trein van een half uur later 2 hoger is, dus in dit geval is dat dan 5522 (vertrek Baarn 08.21). Niet alle treinen binnen een treinserie hoeven te beginnen en te eindigen op het zelfde station als andere treinen binnen de serie.
Richting
Aan het nummer kan je ook zien welke kant de trein op gaat. Even nummers gaan een andere kant op als oneven nummers. De 5520 rijdt richting Utrecht. De 5521 rijdt daarentegen vanaf Utrecht. Over het algemeen gaat ook de regel op dat even nummers de kant van Amsterdam op rijden, en oneven nummers weg van Amsterdam. Natuurlijk komen niet alle treinen in Amsterdam en bij een aantal treinseries is het moeilijk in te schatten welke kant geldt als richting Amsterdam. Bijvoorbeeld bij de serie 5000 (Dordrecht - Den Haag Centraal) geldt dat richting Den Haag Centraal de treinen even nummers hebben. Naar Dordrecht geldt de oneven nummering.
Logica in volgnummers
Ook in de volgnummers zit logica. De enige treinseries die hier van afwijken zijn de treinen van het Nachtnet en internationale treinen.
Nummering
In principe beginnen de treinnummers te tellen vanaf het begin van de dienstregeling, dus om 04.00 uur. Natuurlijk rijden nog niet alle treinseries op dat tijdstip, waardoor er aan het begin van de volgnummers enkele nummers missen. De serie 3000 begint bijvoorbeeld met trein 3008, om 06.20 uit Alkmaar naar Den Helder. De volgende trein, van 06.50 uit Alkmaar, heet dan 3010, etcetera. Aan de hand van deze treinserie kunnen ook de andere volgnummers ongeveer bepaald worden.
Als een treinserie op een bepaald traject een kwartierdienst vormt met een andere treinserie, zijn de volgnummers van de verschillende treinen meestal gelijk.
Voorbeeld
Trein 837 vertrekt om 09.54 uit Alkmaar. De daaropvolgende trein uit de serie 3000 is de 3037. Hierna volgt trein 839, etcetera.
Aansluitende volgnummers
Aan de hand van de Intercity-series zijn de volgnummers van de aansluitende stoptreinseries en andere Intercity-series af te leiden. Natuurlijk geldt deze logica niet overal, maar het geeft wel een aardige leidraad.
Voorbeeld
Trein 837 is om 11.05 in Utrecht Centraal. Hier wordt aansluiting gegeven op trein 3137 (vertrek 11.08 uit Utrecht Centraal naar Arnhem), op trein 7437 (vertrek 11.13 uit Utrecht Centraal naar Rhenen) en op trein 12537 (vertrek 11.20 naar Leeuwarden).
Dezelfde trein 837 is om 11.59 in Eindhoven, waar aansluiting wordt gegeven op trein 6437 (vertrek 12.04 naar Weert). In Roermond geeft trein 837 (aankomst 12.31) aansluiting op trein 6837 (vertrek 12.36 naar Maastricht Randwyck).
Voor- en volgtreinen
Een voortrein rijdt voor de oorspronkelijke trein, een volgtrein rijdt achter een oorspronkelijke trein. Bijvoorbeeld als een trein te lang is voor de perrons, of omdat het combineren niet wil lukken, rijdt er een voor- of een volgtrein. Treinnummers van voor- of volgtreinen bestaan altijd uit zes cijfers. Voortreinen beginnen daarbij met een 1, volgtreinen met een 2. Een voortrein van trein 120 heeft dus het nummer 100120, en volgtrein van trein 13672 heet trein 213672.
Voorbeeld 1
Trein 564 moet combineren in Zwolle, maar dat lukt niet. Het eerste treindeel vertrekt gewoon als trein 564 naar Amersfoort en Utrecht, het tweede treindeel rijdt als 200564 achter de 564 aan naar Utrecht.
Voorbeeld 2
Trein 536 rijdt met ICM tussen Groningen en Zwolle. In Zwolle moet worden gecombineerd met een gereedstaande trein, maar die bestaat uit VIRM. Omdat dit twee verschillende soorten materieel zijn, wordt trein 536 niet gecombineerd in Zwolle. Het eerste deel gaat weg voordat de trein uit Groningen in Zwolle aankomt, en rijdt dus voor de vertrektijd van trein 536. Deze trein krijgt dan het nummer 100536. Het treindeel uit Groningen rijdt gewoon onder nummer 536 verder.
Vleugeltreinen
Op een aantal stations wordt er gecombineerd en gesplitst in treinen met verschillende bestemmingen. Een van de twee delen hiervan is een vleugeltrein. Vleugeltreinen hebben nummers die aansluiten op de trein waarmee gecombineerd wordt. Hierbij hebben vleugeltreinen altijd nummers van 5 cijfers, beginnend met een 1 of een 2.
Afwijkingen van de normale dienstregeling
Als een trein in verband met werkzaamheden, omleidingen, verstoringen of een andere reden opnieuw wordt ingelegd (oftewel de trein zal via een alternatieve route rijden), dan zal het treinnummer ook veranderen, om aan te geven dat de trein niet zijn normale route zal rijden.
Ongeplande wijzigingen
Bij verstoringen in het treinverkeer kunnen treinen worden opgeheven, rijden op meerdere deeltrajecten, of worden omgeleid. Omdat een trein niet twee keer onder hetzelfde nummer mag rijden, worden hiervoor de treinnummers aangepast.
Ongeplande omleidingen
Als een trein door een verstoring wordt omgeleid, gebeurt dat onder het normale treinnummer.
Treinen die op deeltrajecten rijden
Treinen die op een deel van het traject opnieuw worden ingelegd krijgen het nummer 300000 bij het oorspronkelijke treinnummer. Als deze treinen daarna weer opnieuw worden opgeheven en (ergens anders) worden ingelegd krijgen ze het nummer 330000 bij het oorspronkelijke treinnummer.
Voorbeeld 1
Er is een wisselstoring bij Breukelen en de 3058 (Intercity Nijmegen - Den Helder) wordt opgeheven vanaf Utrecht. De trein gaat dus niet meer verder. Maar in Amsterdam wordt een ander treinstel geregeld voor het stuk naar Den Helder. Het nummer van de nieuwe trein wordt daarom 303058.
Voorbeeld 2
De 303058 wordt weer opgeheven in Zaandam, maar in Alkmaar hebben ze een ander treinstel wat tot Den Helder kan rijden. Die trein krijgt dan het nummer 330000 + 3058 = 333058.
Werkzaamheden
Bij werkzaamheden rijden veel treinen maar een deel van het traject, of worden er treinen via een andere route geleid dan normaal. Hiervoor worden de treinnummers aangepast.
Geplande omleidingen
Treinen die worden omgeleid krijgen het nummer 690000 + oorspronkelijke treinnummer;
Voorbeeld
Er zijn werkzaamheden bij Breukelen en trein 3042 (Nijmegen - Utrecht - Amsterdam - Den Helder) wordt tussen Utrecht en Amsterdam via Hilversum omgeleid. De trein krijgt dan het nummer 690000 + 3042 = 693042.
Treinen die op deeltrajecten rijden
Er zijn verschillende mogelijkheden te bedenken waarbij treinen alleen op een of meerdere deeltrajecten rijden. Voor het eerste deeltraject waar een treinserie rijdt, worden gewoon de normale nummers gebruikt. Rijdt deze nog op een tweede deeltraject, dan wordt het treinnummer opgehoogd met 700000. Merk op dat bij treinen de andere kant op het eerste deel onder het gewijzigde nummer wordt gereden. De treinseries zijn op een bepaald trajectdeel altijd in beide richtingen gelijk.
Voorbeeld 1
Er zijn werkzaamheden bij Breukelen. Treinserie serie 7400 rijdt alleen tussen Rhenen en Utrecht Centraal. Hiervoor worden de normale nummers gebruikt. Trein 7424 rijdt normaal Rhenen - Breukelen, en rijdt nu onder zijn eigen treinnummer, dus als 7424, op het deeltraject Rhenen - Utrecht Centraal.
Voorbeeld 2
Er zijn werkzaamheden bij Woerden en trein 4048 rijdt tussen Rotterdam en Gouda Goverwelle, en tussen Breukelen en Uitgeest. Het eerste deel van het traject rijdt onder het eigen nummer, dus 4048. Het tweede deel rijdt onder een gewijzigd nummer, dat wordt dus 700000 + 4048 = 704048. In dit geval rijden dus alle treinen van de serie 4000 tussen Uitgeest en Breukelen als treinserie 704000, en alle treinen tussen Gouda Goverwelle en Rotterdam onder treinnummers uit de serie 4000.
Ongeplande wijzigingen bij geplande omleidingen
Als een trein die gepland wordt omgeleid in meerdere delen rijdt, rijdt het eerste deel van die trein onder het gebruikelijke omleidingstreinnummer. Het tweede deel van het traject wordt onder het normale 300000-nummer gereden, dus 300000 + het oorspronkelijke treinnummer.
Uitzonderingen
Natuurlijk zijn er altijd uitzonderingen op de regel. Bekende uitzonderingen zijn internationale treinen, die in de meeste gevallen onder hun eigen treinnummer worden omgeleid omdat de systemen in België en Duitsland niet overweg kunnen met onze zescijferige treinnummers. Bij verstoringen worden ook niet altijd de 300000-treinnummers gebruikt, maar wordt ook wel eens onder treinnummers gereden die toebedeeld worden door de bijsturing. Meestal zijn dit vijfcijferige nummers, die beginnen met een 2.
