S-Bahn Berlijn: verschil tussen versies

Uit OV in Nederland Wiki
Ga naar: navigatie, zoeken
(Labels: Bewerking via mobiel, Bewerking via mobiele website)
(Na de Wende)
(Labels: Bewerking via mobiel, Bewerking via mobiele website)
Regel 37: Regel 37:
 
Na de val van de Berlijnse Muur konden de beide openbaar vervoersnetten in Berlijn weer op elkaar worden aangesloten. De S-Bahntreinen in de Nord-Südtunnel stopten weer op alle stations, nadat deze opgeknapt en weer toegankelijk gemaakt waren. Midden jaren 1990 was ook de ring weer gesloten. Door deze samenvoeging was weer nieuw materieel nodig. Dit resulteerde in het bestellen van [[BR481/482|BR481]]. De West-Berlijnse treinen 480 en de Oost-Berlijnse treinen 485 hadden op zich wel het hele net samen kunnen rijden, maar ze voldeden niet meer aan de veiligheids- en comforteisen van de jaren 1990 bij een samengevoegd net. In 1996 begon de serielevering en in 2004 kwam de laatste.
 
Na de val van de Berlijnse Muur konden de beide openbaar vervoersnetten in Berlijn weer op elkaar worden aangesloten. De S-Bahntreinen in de Nord-Südtunnel stopten weer op alle stations, nadat deze opgeknapt en weer toegankelijk gemaakt waren. Midden jaren 1990 was ook de ring weer gesloten. Door deze samenvoeging was weer nieuw materieel nodig. Dit resulteerde in het bestellen van [[BR481/482|BR481]]. De West-Berlijnse treinen 480 en de Oost-Berlijnse treinen 485 hadden op zich wel het hele net samen kunnen rijden, maar ze voldeden niet meer aan de veiligheids- en comforteisen van de jaren 1990 bij een samengevoegd net. In 1996 begon de serielevering en in 2004 kwam de laatste.
  
Berlijn heeft weer één S-Bahnnet, maar sommige trajecten blijven nog steeds gesloten na de S-Bahnstreik, zoals Zehlendorf-Düppel, en Jungfernheide-Siemensstadt. Laatstgenoemde ligt er nog altijd nutteloos bij, te wachten op zijn heringebruikname.
+
Berlijn heeft weer één S-Bahnnet, maar sommige trajecten blijven nog steeds gesloten na de S-Bahnstreik, zoals Zehlendorf-Düppel en Jungfernheide-Siemensstadt. Laatstgenoemde ligt nog nutteloos bij al wachtend op zijn heringebruikname.
  
 
== Lijnennet ==
 
== Lijnennet ==

Versie van 24 feb 2020 om 19:04

Bestand:Bln Neukölln.JPG
Station Neukölln, 14 augustus 2010.

De S-Bahn van Berlijn is een uit 16 lijnen bestaand net van snelle stoptreinen in en rond de 3,5 miljoen inwoners tellende regio rondom de Duitse hoofdstad Berlijn. Het net is onder deze naam ontstaan in de jaren 1930, toen verschillende buurtspoorwegen werden samengevoegd tot één samenhangend net met één tariefsysteem. Vele andere Duitse agglomeraties zouden dit voorbeeld volgen, zoals Hamburg enkele jaren later. Het netwerk wordt geëxploiteerd door de S-Bahn Berlin GmbH, een dochteronderneming van de Deutsche Bahn.

Materieel

De S-Bahn vormt met de metro de ruggengraat van het OV door de stad. De S-Bahn kan worden gezien als aanvulling op het fijnmazigere metronet. Er rijden drie materieelsoorten: de BR480 (bijnaam Broodrooster door de vorm van de frontruiten), de BR485 (bijnaam Colablikje vanwege de oude rode kleurstelling) en de BR481 (bijnaam Duikbril, of Luchtalarm vanwege het kenmerkende optrekgeluid).

Voor en tijdens WOII

Al rond 1900 bestonden er veel spoorlijnen van en naar Berlijn, maar een echt gemeenschappelijk hoofdstation was er niet. De meeste lijnen eindigden op een kopstation, zoals Anhalter Bahnhof of Görlitzer Bahnhof, waarbij de meeste stations werden vernoemd naar de richting waar de spoorlijn heenging. Later werd besloten deze stations met elkaar te verbinden. Zo ontstond bijvoorbeeld de Berliner Ringbahn, een ringspoorlijn rond het oudere Berlijn, waar nu de lijnen S41 en S42 rondjes over rijden. De Stadtbahn is een lijn die dwars door de stad liep in oost-westrichting. Deze lijnen waren en zijn de basis voor het S-Bahnnetwerk dat zo ontstond.

In 1933 kwam Hitler aan de macht. Berlijn moest een grootse hoofdstad worden van het Derde Rijk, waarvoor onder andere allerlei groteske spoor-ideeën werden bedacht. Sommige ideeën haalden het niet, zoals dat van een enorm luxe trein die over een spoorwijdte van 3 meter zou rijden inclusief restaurant en slaapkamers, maar wel werd er in 1934 begonnen aan de Nord-Südtunnel. Deze loopt van het Anhalter Bahnhof midden onder de binnenstad naar de noordkant van de ring bij Gesundbrunnen. De lijn werd in delen voltooid tussen 1936 en 1939. Station Unter den Linden werd in de lengterichting onder de gelijknamige boulevard gebouwd waarvoor aan beide kanten zeer krappe bogen werden gebouwd met een straal van slechts 150 meter. De maximumsnelheid bedraagt er ook maar 40 km/h.

Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog bliezen Russische troepen een deel van de tunnel onder het Landwehrkanal op. Dit had als gevolg dat de S-Bahntunnel onder water liep en via deze tunnel ook delen van het metronet.

De S-Bahn tijdens de verdeelde stad

Na de Tweede Wereldoorlog werd de stad Berlijn opgedeeld in vier sectoren: een Britse, een Franse, een Amerikaanse en een Russische. Het Russische bewind in Oost-Berlijn vaarde een totaal andere koers dan het westerse in de andere sectoren. Toen bleek dat enorm veel Oost-Berlijners vertrokken naar de westerse sectoren werd besloten tot de bouw van de Berlijnse Muur op 13 augustus 1961. Voor Oost-Berlijnse burgers was het niet meer zomaar toegestaan om naar het westen te reizen. Deze splitsing van de stad had grote gevolgen voor het openbaar vervoer.

De stad was gesplitst en het S-Bahnnet werd dus ook gesplitst. Alle trajecten die de grens overstaken werden gesloten. Er waren enkele uitzonderingen:

  • Op de lijn Gesundbrunnen - Schönholz lag een deel van de stations nét ten oosten van de grens. Het traject op Oost-Berlijns grondgebied werd bediend door een West-Berlijnse lijn. Daarom werden de uitgangen aan de oostzijde van de stations gesloten, zodat reizigers alleen aan de westelijke zijde de stations konden verlaten. Station Bornholmer Straße vormde een moeizaam punt omdat de grens daar midden overheen lag: de grens lag tussen beide perrons in. Dat station werd dus in zijn geheel gesloten.
  • De Nord-Südtunnel liep van West-Berlijn naar West-Berlijn via Oost-Berlijn. Hierom werden alle Oost-Berlijnse stations gesloten en de treinen reden er zonder stoppen doorheen. De toegangen op de straat werden onherkenbaar gemaakt. Station Friedrichstraße was een uitzondering, hier stopten de treinen wel, maar dit station was alleen bereikbaar voor mensen die via de Stadtbahn uit het westen aankwamen. Treinen over die lijn reden namelijk ook door tot dit station. Treinen uit oostelijke richting ook, maar door het plaatsen van allerlei muren en gangen was het op dit Oost-Berlijnse station onmogelijk gemaakt dat reizigers uit beide stadsdelen elkaar tegenkwamen.

Klik hier voor meer informatie over de gevolgen van de stadssplitsing voor de metro van Berlijn.

De 'S-Bahn-Boykott' in het westen

Bestand:Siemensstadt.JPG
Het voormalige station Siemensstadt aan de oude lijn Jungfernheide-Gartenfeld (Siemensbahn), 16 september 2015.
Bestand:Siemensbahn.JPG
Deze Siemensbahn ligt er al sinds 1980 ongebruikt bij.

De Deutsche Reichsbahn (DR) verzorgde het trein- en S-Bahnvervoer in geheel Oost-Duitsland en de beide delen van Berlijn. Dit tegen de zin van de West-Berlijnse inwoners én de West-Berlijnse medewerkers van de S-Bahn van hun stadsdeel. Zij werden uitbetaald in Oost-Duits geld. Ze werden door West-Berlijners uitgemaakt voor landverraders omdat ze voor een Oost-Duits vervoersbedrijf werkten. Steeds minder West-Berlijners gebruikten hun S-Bahnnet nog, de S-Bahn-Boykott. De tram in dat stadsdeel was al afgeschaft omdat het niet modern en flexibel genoeg werd geacht, maar de metro was in opmars. De huidige lijnen U7 en U9 werden in deze tijd geopend. Lijnen die Oost-Berlijn omzeilden en zelfs ongeveer parallel liepen met de S-Bahn. Waar de metro en de S-Bahn elkaar kruisten werd niet altijd voor een mooie overstapmogelijkheid gezorgd; metrostation Wilmersdorfer Straße (uit 1978) lag een aardig eind van S-Bahnstation Charlottenburg af. Pas in 1998 werd het S-Bahnstation wat dichterbij gelegd. Ook metrostation Bundesplatz (1971) kreeg pas veel later een directe toegang naar de S-Bahn. Het overige vervoer werd door buslijnen gedaan.
Door al deze ontwikkelingen kwam het in 1980 uiteindelijk tot een staking van de West-Berlijnse S-Bahn, de S-Bahnstreik.

Vier jaar lang reed geen enkele S-Bahntrein meer in West-Berlijn. Tot in 1984 de West-Berlijnse (en huidige geheel-Berlijnse) stadsvervoerder BVG de S-Bahn overnam van de DR. Langzaamaan begon het BVG met het heropenen van de lijnen. Nu het net in handen van een westerse vervoerder was kwamen de reizigers weer terug. Ter vervanging van de oude treinen werd besloten tot het bestellen van nieuwe treinen, de BR480. Sommige lijnen bleven echter gesloten, tot op de dag van vandaag.

Ondertussen in het oosten

In Oost-Berlijn was de S-Bahn het meest belangrijke vervoersmiddel. Ook was de tram daar blijven bestaan. De metro had daar slechts twee lijnen (de huidige U2 en U5) en had een ondergeschikte rol. Wel werd lijn U5 in 1988 en 1989 flink verlengd naar Hönow. Voor de S-Bahn werd in de jaren 1980 nieuw materieel besteld, de BR485, die nog steeds het frequentst op Oost-Berlijnse lijnen is aan te treffen, bijvoorbeeld de S9.

Na de Wende

Bestand:BR481.JPG
BR481 op station Spindlersfeld, 13 augustus 2010.

Na de val van de Berlijnse Muur konden de beide openbaar vervoersnetten in Berlijn weer op elkaar worden aangesloten. De S-Bahntreinen in de Nord-Südtunnel stopten weer op alle stations, nadat deze opgeknapt en weer toegankelijk gemaakt waren. Midden jaren 1990 was ook de ring weer gesloten. Door deze samenvoeging was weer nieuw materieel nodig. Dit resulteerde in het bestellen van BR481. De West-Berlijnse treinen 480 en de Oost-Berlijnse treinen 485 hadden op zich wel het hele net samen kunnen rijden, maar ze voldeden niet meer aan de veiligheids- en comforteisen van de jaren 1990 bij een samengevoegd net. In 1996 begon de serielevering en in 2004 kwam de laatste.

Berlijn heeft weer één S-Bahnnet, maar sommige trajecten blijven nog steeds gesloten na de S-Bahnstreik, zoals Zehlendorf-Düppel en Jungfernheide-Siemensstadt. Laatstgenoemde ligt nog nutteloos bij al wachtend op zijn heringebruikname.

Lijnennet

Lijn Route
60px Wannsee - Steglitz - Schöneberg - Anhalter Bahnhof - Friedrichstraße - Gesundbrunnen - Wittenau - Oranienburg
60px Blankenfelde - Mariënfelde - Südkreuz - Anhalter Bahnhof - Friedrichstraße - Gesundbrunnen - Pankow - Bernau
60px Teltow Stadt - Lichterfelde - Südkreuz - Anhalter Bahnhof - Friedrichstraße - Gesundbrunnen - Reinickendorf - Tegel - Henningsdorf
S26 Berlijn.png Teltow Stadt - Lichterfelde - Südkreuz - Anhalter Bahnhof - Friedrichstraße - Gesundbrunnen - Wittenau - Waidmannslust
60px Spandau - Westkreuz - Zoologischer Garten - Hauptbahnhof - Ostbahnhof - Ostkreuz - Karlshorst - Köpenick - Erkner
60px Gesundbrunnen -> Ostkreuz -> Neukölln -> Südkreuz -> Bundesplatz -> Westkreuz -> Jungfernheide -> Gesundbrunnen
60px Gesundbrunnen -> Jungfernheide -> Westkreuz -> Bundesplatz -> Südkreuz -> Neukölln -> Ostkreuz -> Gesundbrunnen
60px Flughafen Schönefeld - Schöneweide - Neukölln - Südkreuz
60px Westend - Westkreuz - Bundesplatz - Südkreuz - Neukölln - Schöneweide - Grunau - Zeuthen - Königs Wusterhausen
60px Hermannstraße - Neukölln - Schöneweide - Spindlersfeld
60px Westkreuz - Charlottenburg - Zoologischer Garten - Hauptbahnhof - Friedrichstraße - Alexanderplatz - Ostbahnhof - Ostkreuz - Lichtenberg - Wuhletal - Mahlsdorf - Strausberg
60px Potsdam Hbf - Wannsee - Westkreuz - Charlottenburg - Zoologischer Garten - Hauptbahnhof - Friedrichstraße - Alexanderplatz - Ostbahnhof - Ostkreuz - Lichtenberg - Ahrensfelde
60px Warschauer Straße - Lichtenberg - Wartenberg
60px Birkenwerder - Pankow - Ostkreuz - Schöneweide - Grunau - Zeuthen
60px Grünau - Schöneweide - Ostkreuz - Bornholmer Straße - Pankow
60px Spandau - Westkreuz - Zoologischer Garten - Hauptbahnhof - Ostbahnhof - Schöneweide - Flughafen Schönefeld


Met ingang van dienstregeling 2018 is de verbindingsboog, die van zuid naar west langs station Ostkreuz loopt, weer in gebruik genomen na door de verbouwing van het station jarenlang te zijn gesloten. De S9 rijdt daarom weer over de Stadtbahn in plaats van naar Pankow en heeft nu Spandau als eindpunt, net als de nu doorgetrokken S3. De S5, die tot dit moment naar Spandau ging, is ingekort tot Westkreuz. De S75 is van Westkreuz ingekort tot Ostkreuz en werd doorgetrokken naar Ostbahnhof toen de viersporigheid op dit traject voltooid was.

Om de S9 naar Pankow te vervangen is lijn S85 naar Pankow gaan rijden. Een nieuwe lijn S26 vervangt weer de S85 op het traject naar Waidmannslust.

Met ingang van dienstregeling 2020 is lijn S75 ingekort tot Warschauer Straße in plaats van Ostbahnhof. Op lijn S3 is op maandag t/m vrijdag elke 20 minuten als toevoeging een expresslijn gaan rijden tussen Ostbahnhof en Friedrichshagen, die enkele tussenstations overslaat.

Dienstuitvoering

Bestand:Lichtenrade overweg.JPG
De S-Bahn-spoorlijnen zijn over het algemeen dubbelsporig en conflictvrij, maar buiten de ring zijn er hier en daar enkelsporige trajecten met overwegen, zoals hier bij station Lichtenrade. 18 september 2015.

De eerste treinen beginnen op werkdagen al rond 4.00 uur met rijden en de dienst wordt rond 0.30 uur beeindigd. Elke lijn is onderverdeeld in verschillende diensten die Zuggruppen (treingroepen) worden genoemd. Elke dienst rijdt elke twintig minuten, en elke dienst heeft een naam en een afkorting. Lijn S1 bijvoorbeeld bestaat uit de volgende diensten:

  • Dienst P, met als naam Paula, rijdt elke twintig minuten de dienst Oranienburg - Wannsee.
  • Dienst P I, met als naam Panther, rijdt elke twintig minuten Frohnau - Wannsee.

Concreet betekent dit dat er dus elke twintig minuten een trein rijdt tussen Oranienburg en Frohnau (Paula), en elke tien minuten tussen Frohnau en Wannsee (Paula en Panther). De meeste lijnen hebben twee of soms zelfs meer van deze Zuggruppen. Alleen lijnen die maar elke twintig minuten rijden (S45-47, S8, S85 en S9) hebben maar één Zuggruppe.

Het S-Bahnnet bestaat uit drie hoofdtrajecten: de ringlijn, de Noord-Zuidlijn, en de Stadtbahn die van oost naar west loopt. Over elk traject rijden in het centrum een aantal lijnen gebundeld zodat daar een hoge frequentie wordt geboden tot wel twintig treinen per uur. Buiten de ring waaieren deze lijnen uit naar hun verschillende bestemmingen.

Vertrekprocedure

Bestand:ZAT.JPG
Een bordje met de tekst 'ZAT' op het perroneinde geeft aan dat de machinist zelf de vertrekprocedure moet uitvoeren. Mexikoplatz, 15 september 2015.

Wanneer de deuren van een S-Bahntrein zullen sluiten en en de trein gaat vertrekken, gaan er bij de deuren rode lampen oplichten en klinkt er een laag-hoog-laag-toon (nagenoeg gelijk aan de toon van de Rotterdamse metro maar dan iets langer). Hier kunnen drie verschillende procedures aan vooraf gaan.

  • Belangrijkere stations zijn voorzien van een perronopzichter (Aufsicht). Hij heeft meestal een gebouwtje met grote ramen tot zijn beschikking vanwaaruit hij het perron kan overzien. Wanneer een trein langs het perron komt roept deze over het perron om waar de trein naartoe gaat en verzoekt in te stappen. Wanneer iedereen is ingestapt roept hij het verzoek om om niet meer in te stappen, en geeft over radio de machinist het bevel de deuren te sluiten, waarbij de machinist wordt aangesproken met de naam en richting van de Zuggruppe die hij rijdt, zodat bij meerdere treinen op een perron duidelijk is dat het bevel voor hem geldt: Zug Wulf nach Bernau, bitte Türen schließen! (Dienst Wulf naar Bernau, deuren sluiten alstublieft!). De machinist sluit de deuren, de opzichter bekijkt of dit veilig verloopt, en geeft dan weer via radio het vertrekbevel: Zug Wulf nach Bernau, bitte abfahren! (Trein Wulf naar Bernau, u kunt vertrekken!). Heeft de opzichter geen gebouwtje om het perron te overzien, dan moet hij bij nadering van een trein uit zijn verblijf naar buiten, naar een paal met een microfoon. Het uitrijsein van een station waar deze vertrekprocedure wordt gebruikt is voorzien van een wit bordje met een rode M erop.
  • In plaats van mondelinge bevelen via radio kan de perronopzichter de bevelen ook met lichtseinen doorgeven aan de machinist. Hij heeft dan een schakelkast waarmee hij een lichtsein onder het uitrijsein kan bedienen. Kan de machinist de deuren sluiten, dan verschijnt er een witte horizontale streep. Kan de machinist vertrekken, dan verschijnt er een groene verticale streep.
  • Minder belangrijke of drukke stations hebben geen perronopzichter (meer). Hier moet de machinist zelf de vertrekprocedure uitvoeren, hetgeen hem kenbaar wordt gemaakt door een bordje met de tekst ZAT op het perroneinde. ZAT betekent Zugabfertigung durch den Triebfahrzeugführer (vertrekprocedure door de machinist). Bij nadering van een trein klinkt op het perron een automatische omroep welke trein het is: Eingefahrener Zug auf Gleis 1, S41, Ringbahn über Südkreuz, Bundesplatz, Westkreuz!. De machinist loopt door zijn cabinedeur naar buiten en roept via de buitenomroep de lijn en bestemming om met het verzoek in te stappen. Wanneer het veilig is verzoekt hij niet meer in te stappen: S41 Ringbahn, zurückbleiben bitte! en sluit de deuren. De machinist heeft hiervoor naast zijn cabinedeur een microfoon tot zijn beschikking en knoppen om de deuren te bedienen. Op onoverzichtelijke stations hangen er camera's waardoor hij op een scherm het perron kan overzien. Bij treinen va het type BR485 worden de machinistenomroepen automatisch omgeroepen.