138.940
bewerkingen
Wijzigingen
geen bewerkingssamenvatting
== Materieel ==
== Voor en tijdens WOII ==
Al rond 1900 bestonden er veel spoorlijnen van en naar Berlijn, maar een echt gemeenschappelijk hoofdstation was er niet. De meeste lijnen eindigden op een kopstation, zoals Anhalter Bahnhof of Görlitzer Bahnhof, waarbij de meeste stations werden vernoemd naar de richting waar de spoorlijn heenging. Later werd besloten deze stations met elkaar te verbinden. Zo ontstond bijvoorbeeld de Berliner Ringbahn, een ringspoorlijn rond het oudere Berlijn, waar nu de lijnen [[Lijn S41 Ringlijn (Berlin, Gesundbrunnen - Gesundbrunnen (rechtsom)|S41]] en [[Lijn S42 Ringlijn (Berlin, Gesundbrunnen - Gesundbrunnen (linksom)|S42]] rondjes over rijden. De Stadtbahn is een lijn die dwars door de stad liep in oost-westrichting. Deze lijnen waren en zijn de basis voor het S-Bahnnetwerk dat zo ontstond.
In 1933 kwam Hitler aan de macht. Berlijn moest een grootse hoofdstad worden van het Derde Rijk, waarvoor onder andere allerlei groteske spoor-ideeën werden bedacht. Sommige ideeën haalden het niet, zoals dat van een enorm luxe trein die over een spoorwijdte van 3 meter zou rijden inclusief restaurant en slaapkamers, maar wel werd er in 1934 begonnen aan de Nord-Südtunnel. Deze loopt van het Anhalter Bahnhof midden onder de binnenstad naar de noordkant van de ring bij Gesundbrunnen. De lijn werd in delen voltooid tussen 1936 en 1939. Station ''Unter den Linden'' werd in de lengterichting onder de gelijknamige boulevard gebouwd waarvoor aan beide kanten zeer krappe bogen werden gebouwd met een straal van slechts 150 meter. De maximumsnelheid bedraagt er dan ook maar 40 km/h.
Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog bliezen Russische troepen echter een deel van de tunnel onder het Landwehrkanal op. Dit had als gevolg dat de S-Bahntunnel onder water liep en via deze tunnel ook delen van het metronet.
== De S-Bahn tijdens de verdeelde stad ==
Na de Tweede Wereldoorlog werd de stad Berlijn opgedeeld in vier sectoren: een Britse, een Franse, een Amerikaanse en een Russische. Het Russische bewind in Oost-Berlijn vaarde een totaal andere koers dan het westerse in de andere sectoren. Toen bleek dat enorm veel Oost-Berlijners vertrokken naar de westerse sectoren werd besloten tot de bouw van de Berlijnse Muur op 13 augustus 1961. Voor Oost-Berlijnse burgers was het niet meer zomaar toegestaan om naar het westen te reizen. Deze splitsing van de stad had grote gevolgen voor het openbaar vervoer.
De stad was gesplitst, en het S-Bahnnet werd dus ook gesplitst. Alle trajecten die de grens overstaken werden gesloten. Er waren enkele uitzonderingen:
* Op de lijn Gesundbrunnen - Schönholz lag een deel van de stations nét ten oosten van de grens. Het traject op Oost-Berlijns grondgebied werd bediend door een West-Berlijnse lijn. Daarom werden de uitgangen aan de oostzijde van de stations gesloten, zodat reizigers alleen aan de westelijke zijde de stations konden verlaten. Station Bornholmer Straße vormde een moeizaam punt omdat de grens daar midden overheen lag: de grens lag tussen beide perrons in. Dat station werd dus in zijn geheel gesloten.
* De Nord-Südtunnel liep van West-Berlijn naar West-Berlijn via Oost-Berlijn. Hierom werden alle Oost-Berlijnse stations gesloten en de treinen reden er zonder stoppen doorheen. De toegangen op de straat werden onherkenbaar gemaakt. Station Friedrichstraße was een uitzondering, hier stopten de treinen wel, maar dit station was alleen bereikbaar voor mensen die via de Stadtbahn uit het westen aankwamen. Treinen over die lijn reden namelijk ook door tot dit station. Treinen uit oostelijke richting ook, maar door het plaatsen van allerlei muren en gangen was het op dit Oost-Berlijnse station onmogelijk gemaakt dat reizigers uit beide stadsdelen elkaar tegenkwamen.
=== De 'S-Bahn-Boykott' in het westen===
<br>Door al deze ontwikkelingen kwam het in 1980 uiteindelijk tot een staking van de West-Berlijnse S-Bahn, de ''S-Bahnstreik''.
Vier jaar lang reed geen enkele S-Bahntrein meer in West-Berlijn. Tot in 1984 de West-Berlijnse (en huidige geheel-Berlijnse) stadsvervoerder [[BVG]] de S-Bahn overnam van de DR. Langzaamaan begon het BVG weer met het heropenen van de lijnen. Nu het net in handen van een westerse vervoerder was kwamen de reizigers ook weer terug. Ter vervanging van de oude treinen werd besloten tot het bestellen van nieuwe treinen, de [[BR480]]. Sommige lijnen bleven echter gesloten, tot op de dag van vandaag.
=== Ondertussen in het oosten ===
In Oost-Berlijn was de S-Bahn het meest belangrijke vervoersmiddel. Ook was de tram daar blijven bestaan. De metro had daar slechts twee lijnen (de huidige U2 en U5) en had een ondergeschikte rol. Wel werd lijn U5 in 1988 en 1989 nog flink verlengd naar Hönow. Voor de S-Bahn werd in de jaren 1980 nieuw materieel besteld, de [[BR485/885|BR485]], die nog steeds het frequentst op Oost-Berlijnse lijnen is aan te treffen, bijvoorbeeld de S9.
== Na Die de Wende ==[[Afbeelding:BR481.JPG|thumb|right|300px|BR481 op station Spindlersfeld, 13 augustus 2010.]]Na de val van de Berlijnse Muur konden de beide openbaar vervoersnetten in Berlijn weer op elkaar worden aangesloten. De S-Bahntreinen in de Nord-Südtunnel stopten weer op alle stations, nadat deze opgeknapt en weer toegankelijk gemaakt waren. Midden jaren 1990 was ook de ring weer gesloten. Door deze samenvoeging was weer nieuw materiaal materieel nodig. Dit resulteerde in het bestellen van [[BR481/482|BR481]]. De West-Berlijnse treinen 480 en de Oost-Berlijnse treinen 485 hadden op zich wel het hele net samen kunnen rijden, maar ze voldeden niet meer aan de veiligheids- en comforteisen van de jaren 1990 bij een samengevoegd net. In 1996 begon de serielevering en in 2004 kwam de laatste.
Berlijn heeft weer één S-Bahnnet, maar sommige trajecten blijven nog steeds gesloten na de S-Bahnstreik, zoals Zehlendorf-Düppel, en Jungfernheide-Siemensstadt. Laatstgenoemde ligt er nog altijd nutteloos bij, te wachten al wachtend op zijn heringebruikname.
== Lijnennet ==
! Route
|-
| [[Afbeelding:S1 Berlijn.png|60px|link=Lijn S1 Potsdam_Hauptbahnhof - Oranienburg]] || Potsdam Hbf - Wannsee - Steglitz - Schöneberg - Anhalter Bahnhof - Friedrichstraße - Gesundbrunnen - Wittenau - Oranienburg
|-
| [[Afbeelding:S2 Berlijn.png|60px|link=Lijn S2 Blankenfelde - Bernau]] || Blankenfelde - Mariënfelde - Südkreuz - Anhalter Bahnhof - Friedrichstraße - Gesundbrunnen - Pankow - Bernau
|-
| [[Afbeelding:S3 Berlijn.pngS25 |60px|link=Lijn S3 Berlin Ostkreuz Teltow Stadt - Erkner]] || Ostkreuz Lichterfelde - Südkreuz - Anhalter Bahnhof - Friedrichstraße - Gesundbrunnen - Karlshorst Reinickendorf - Köpenick Tegel - ErknerHenningsdorf
|-
| [[Afbeelding:S5 Berlijn.pngS26 |60px|link=Lijn S5 BerlinTeltow Stadt -Spandau Lichterfelde - Strausberg Nord]] || Spandau Südkreuz - Westkreuz - Charlottenburg - Zoologischer Garten - Hauptbahnhof Anhalter Bahnhof - Friedrichstraße - Alexanderplatz - Ostbahnhof - Ostkreuz - Lichtenberg - Wuhletal Gesundbrunnen - Mahlsdorf Wittenau - StrausbergWaidmannslust
|-
| [[Afbeelding:S7 Berlijn.pngS3 |60px|link=Lijn S7 Potsdam Hbf - Berlin-Ahrensfelde]] || Potsdam Hbf - Wannsee Spandau - Westkreuz - Charlottenburg - Zoologischer Garten - Hauptbahnhof - Friedrichstraße - Alexanderplatz - Ostbahnhof - Ostkreuz - Lichtenberg Karlshorst - Köpenick - AhrensfeldeErkner
|-
| [[Afbeelding:S8 Berlijn.pngS4 |60px|link=Lijn S8 Birkenwerder Gesundbrunnen - Zeuthen]] || Birkenwerder > Ostkreuz -> Neukölln - Pankow > Südkreuz - Ostkreuz > Bundesplatz - Schöneweide > Westkreuz - Grunau > Jungfernheide - Zeuthen> Gesundbrunnen
|-
| [[Afbeelding:S9 Berlijn.pngS42 |60px|link=Lijn S9 Berlin, Flughafen Schönefeld Gesundbrunnen - Pankow]] || Flughafen Schönefeld > Jungfernheide -> Westkreuz -> Bundesplatz -> Südkreuz - Schöneweide > Neukölln - > Ostkreuz - Pankow> Gesundbrunnen
|-
| [[Afbeelding:S25 Berlijn.pngS45 |60px|link=Lijn S25 Teltow Stadt Flughafen Schönefeld - Hennigsdorf]] || Teltow Stadt Schöneweide - Lichterfelde Neukölln - Südkreuz - Anhalter Bahnhof - Friedrichstraße - Gesundbrunnen - Reinickendorf - Tegel - Henningsdorf
|-
| [[Afbeelding:S41 Berlijn.pngS46 |60px|link=Lijn S41 Ringlijn Berlin, Gesundbrunnen Westend - Gesundbrunnen (rechtsom)]] || Gesundbrunnen Westkreuz - Bundesplatz -> Ostkreuz Südkreuz -> Neukölln -> Südkreuz Schöneweide -> Bundesplatz -> Westkreuz Grunau -> Jungfernheide Zeuthen -> GesundbrunnenKönigs Wusterhausen
|-
| [[Afbeelding:S42 Berlijn.pngS47 |60px|link=Lijn S42 Ringlijn Berlin, Gesundbrunnen Hermannstraße - Gesundbrunnen (linksom)]] || Gesundbrunnen -> Jungfernheide -> Westkreuz -> Bundesplatz -> Südkreuz -> Neukölln -> Ostkreuz Schöneweide -> GesundbrunnenSpindlersfeld
|-
| [[Afbeelding:S45 Berlijn.pngS5 |60px|link=Lijn S45 Berlin, Bundesplatz Westkreuz - Flughafen Berlin Schönefeld]] || Flughafen Schönefeld Charlottenburg - Zoologischer Garten - Hauptbahnhof - Friedrichstraße - Alexanderplatz - Ostbahnhof - Ostkreuz - Schöneweide Lichtenberg - Neukölln Wuhletal - Südkreuz Mahlsdorf - BundesplatzStrausberg
|-
| [[Afbeelding:S46 Berlijn.pngS7 |60px|link=Lijn S46 Berlin Westend Potsdam Hbf - Königs Wusterhausen]] || Westend Wannsee - Westkreuz - Bundesplatz Charlottenburg - Zoologischer Garten - Hauptbahnhof - Südkreuz Friedrichstraße - Neukölln Alexanderplatz - Schöneweide Ostbahnhof - Grunau Ostkreuz - Zeuthen Lichtenberg - Königs WusterhausenAhrensfelde
|-
| [[Afbeelding:S47 Berlijn.pngS75 |60px|link=Lijn S47 Berlin, Hermannstraße Warschauer Straße - Spindlersfeld]] || Hermannstraße - Neukölln - Schöneweide Lichtenberg - SpindlersfeldWartenberg
|-
| [[Afbeelding:S75 Berlijn.pngS8 |60px|link=Lijn S75 Berlin, Westkreuz Birkenwerder - Wartenberg]] || Westkreuz Pankow - Charlottenburg Ostkreuz - Zoologischer Garten - Hauptbahnhof - Friedrichstraße - Alexanderplatz - Ostbahnhof - Ostkreuz Schöneweide - Lichtenberg Grunau - WartenbergZeuthen
|-
| [[Afbeelding:S85 Berlijn.png|60px|link=Lijn S85 Berlin, Grünau - Waidmannslust]] Schöneweide - Ostkreuz - Bornholmer Straße - Pankow|-|S9 | Grünau | Spandau - Westkreuz - Zoologischer Garten - Schöneweide Hauptbahnhof - Ostkreuz Ostbahnhof - Wittenau Schöneweide - WaidmannslustFlughafen Schönefeld
|}
Met ingang van dienstregeling 2018 is de verbindingsboog, die van zuid naar west langs station Ostkreuz loopt, weer in gebruik genomen na door de verbouwing van het station jarenlang te zijn gesloten. De S9 rijdt daarom weer over de Stadtbahn in plaats van naar Pankow en heeft nu Spandau als eindpunt, net als de nu doorgetrokken S3. De S5, die tot dit moment naar Spandau ging, is ingekort tot Westkreuz. De S75 is van Westkreuz ingekort tot Ostkreuz en werd doorgetrokken naar Ostbahnhof toen de viersporigheid op dit traject voltooid was.
Om de S9 naar Pankow te vervangen is lijn S85 naar Pankow gaan rijden. Een nieuwe lijn S26 vervangt weer de S85 op het traject naar Waidmannslust.
Met ingang van dienstregeling 2020 is lijn S75 ingekort tot Warschauer Straße in plaats van Ostbahnhof. Op lijn S3 is op maandag t/m vrijdag elke 20 minuten als toevoeging een expresslijn gaan rijden tussen Ostbahnhof en Friedrichshagen, die enkele tussenstations overslaat.
== Dienstuitvoering ==
De eerste treinen beginnen op werkdagen al rond 4.00 uur met rijden en de dienst wordt rond 0.30 uur beeindigd. Elke lijn is onderverdeeld in verschillende diensten die ''Zuggruppen'' (treingroepen) worden genoemd. Elke dienst rijdt elke twintig minuten, en elke dienst heeft een naam en een afkorting. Lijn [[S1 (Berlin)|S1]] bijvoorbeeld bestaat uit de volgende diensten:
* Dienst P, met als naam Paula, rijdt elke twintig minuten de dienst Oranienburg - Wannsee.
* Dienst P I, met als naam Panther, rijdt elke twintig minuten Frohnau - Wannsee.
Concreet betekent dit dat er dus elke twintig minuten een trein rijdt tussen Oranienburg en Frohnau (Paula), en elke tien minuten tussen Frohnau en Wannsee (Paula en Panther).
De meeste lijnen hebben twee of soms zelfs meer van deze Zuggruppen. Alleen lijnen die maar elke twintig minuten rijden (S45-47, S8, S85 en S9) hebben maar één Zuggruppe.
Het S-Bahnnet bestaat uit drie hoofdtrajecten: de ringlijn, de Noord-Zuidlijn, en de Stadtbahn die van oost naar west loopt. Over elk traject rijden in het centrum een aantal lijnen gebundeld zodat daar een hoge frequentie wordt geboden tot wel twintig treinen per uur. Buiten de ring waaieren deze lijnen uit naar hun verschillende bestemmingen.
== Vertrekprocedure ==
Wanneer de deuren van een S-Bahntrein zullen sluiten en en de trein gaat vertrekken, gaan er bij de deuren rode lampen oplichten en klinkt er een laag-hoog-laag-toon (nagenoeg gelijk aan de toon van de [[Metro van Rotterdam|Rotterdamse metro]] maar dan iets langer). Hier kunnen drie verschillende procedures aan vooraf gaan.
*Belangrijkere stations zijn voorzien van een perronopzichter (''Aufsicht''). Hij heeft meestal een gebouwtje met grote ramen tot zijn beschikking vanwaaruit hij het perron kan overzien. Wanneer een trein langs het perron komt roept deze over het perron om waar de trein naartoe gaat en verzoekt in te stappen. Wanneer iedereen is ingestapt roept hij het verzoek om om niet meer in te stappen, en geeft over radio de machinist het bevel de deuren te sluiten, waarbij de machinist wordt aangesproken met de naam en richting van de Zuggruppe die hij rijdt, zodat bij meerdere treinen op een perron duidelijk is dat het bevel voor hem geldt: ''Zug Wulf nach Bernau, bitte Türen schließen!'' (Dienst Wulf naar Bernau, deuren sluiten alstublieft!). De machinist sluit de deuren, de opzichter bekijkt of dit veilig verloopt, en geeft dan weer via radio het vertrekbevel: ''Zug Wulf nach Bernau, bitte abfahren!'' (Trein Wulf naar Bernau, u kunt vertrekken!). Heeft de opzichter geen gebouwtje om het perron te overzien, dan moet hij bij nadering van een trein uit zijn verblijf naar buiten, naar een paal met een microfoon. Het uitrijsein van een station waar deze vertrekprocedure wordt gebruikt is voorzien van een wit bordje met een rode M erop.
*In plaats van mondelinge bevelen via radio kan de perronopzichter de bevelen ook met lichtseinen doorgeven aan de machinist. Hij heeft dan een schakelkast waarmee hij een lichtsein onder het uitrijsein kan bedienen. Kan de machinist de deuren sluiten, dan verschijnt er een witte horizontale streep. Kan de machinist vertrekken, dan verschijnt er een groene verticale streep.
*Minder belangrijke of drukke stations hebben geen perronopzichter (meer). Hier moet de machinist zelf de vertrekprocedure uitvoeren, hetgeen hem kenbaar wordt gemaakt door een bordje met de tekst ZAT op het perroneinde. ZAT betekent ''Zugabfertigung durch den Triebfahrzeugführer'' (vertrekprocedure door de machinist). Bij nadering van een trein klinkt op het perron een automatische omroep welke trein het is: ''Eingefahrener Zug auf Gleis 1, S41, Ringbahn über Südkreuz, Bundesplatz, Westkreuz!''. De machinist loopt door zijn cabinedeur naar buiten en roept via de buitenomroep de lijn en bestemming om met het verzoek in te stappen. Wanneer het veilig is verzoekt hij niet meer in te stappen: ''S41 Ringbahn, zurückbleiben bitte!'' en sluit de deuren. De machinist heeft hiervoor naast zijn cabinedeur een microfoon tot zijn beschikking en knoppen om de deuren te bedienen. Op onoverzichtelijke stations hangen er camera's waardoor hij op een scherm het perron kan overzien. Bij treinen va het type [[BR485/885|BR485]] worden de machinistenomroepen automatisch omgeroepen.
[[Categorie:S-Bahn]]
