139.616
bewerkingen
Wijzigingen
geen bewerkingssamenvatting
|stations=39
}}
Het [[metro|metronet]] van Amsterdam bestaat uit 5 lijnen, en heeft een lengte van 42 kilometer. Het eerste deel van het net is geopend op 14 oktober 1977, toen de trajecten [[Amsterdam Weesperplein|Weesperplein]]-[[Amsterdam Gaasperplas|Gaasperplas]] en Weesperplein-[[Amsterdam Holendrecht|Holendrecht]] in gebruik werden genomen. Het netwerk wordt geëxploiteerd door stadsvervoerder [[GVB]].
In de jaren '50 laaide de discussie over ondergronds openbaar vervoer weer op. De stad begon echt dicht te slibben en de trams konden de vervoersstromen niet meer aan. In 1968 nam de gemeenteraad de definitieve beslissing tot het aanleggen van een metronet, hetgeen in fases zou geschieden. Er zouden vier lijnen komen.
*Een '''Noord-Zuidlijn''', die in twee takken in Noord zou beginnen die bij het Buikslotermeerplein zouden samenkomen en dan naar het Centraal Station zouden leiden. Vervolgens gingen de takken bij het Weteringcircuit weer uit elkaar. De linkertak voerde naar het Haarlemmermeerstation, de [[Amsterdam Amstelveenseweg|Amstelveenseweg]] en Amstelveen, de rechter liep via de Ferdinand Bolstraat naar het Europaplein en [[Amsterdam Zuid|Station Zuid]] naar het zuiden van Amstelveen, waar de lijnen weer samenkwamen vlak voor het eindpunt in Schiphol Oost. Het deel Noord-Station Zuid is op 22 juli 2018 in gebruik genomen als lijn [[Noord/Zuidlijn|M52]]. Het gedeelte Station Zuid-Marne is in 1990 geopend als sneltramlijn [[Lijn 51 Amsterdam CS Centraal Station - Amstelveen Westwijk|M51]].
*Een '''Oost-Westlijn''' die van Geuzenveld, via de [[Amsterdam Jan van Galenstraat|Jan van Galenstraat]], de Singelgracht, het [[Amsterdam Muiderpoort|Muiderpoortstation]] en de Middenweg naar [[Amsterdam Gaasperplas|Gaasperplas]] voert. Het gedeelte [[Diemen Verrijn Stuartweg|Verrijn Stuartweg]]-Gaasperplas is aangelegd en wordt nu gebruikt door lijn [[Lijn 53 Amsterdam, Centraal Station - Gaasperplas|M53]]. Onder metrostation [[Amsterdam Weesperplein|Weesperplein]] bevindt zich een station in ruwbouw, waar deze lijn de Oostlijn zou kruisen.
==Verdere uitbreidingen ==
=== Sneltram 51 ===
Door de problemen die ontstonden na de aanleg van Oostlijn, werd besloten die lijn wel af te bouwen, maar verder geen metro's meer aan te leggen. Toch kwamen er nog uitbreidingen van het metronet met de komst van lijn 51. Amstelveen wilde graag een metro, maar Amsterdam niet, het begrip 'metro' lag nog altijd gevoelig. En dus werd er voor een tussenvorm gekozen. Lijn 51 opende op 1 december 1990 en reed het traject Centraal Station-[[Amstelveen Poortwachter|Poortwachter]], dat in de wijk Middenhoven in Amstelveen ligt. Na Spaklerweg boog de metrolijn af van de Oostlijn, en via de stations [[Amsterdam Overamstel|Overamstel]] en [[Amsterdam RAI|Station RAI]] kwam de lijn bij [[Amsterdam Zuid|Station Zuid]]. Tot hier was de lijn een volwaardige metro, maar op dit station bouwden de stellen zich om tot [[sneltram]]. De pantografen gingen omhoog en de treeplanken werden ingeklapt. Dit laatste omdat de perrons aan het sneltramtraject slechts geschikt waren voor 2,65 meter breed materieel, maar de andere stations voor materieel van 3 meter. De metro reed nu verder als sneltram. Het verschil met de metro was dat het traject niet conflictvrij was: gelijkvloerse overwegen en gelijkvloerse kruisingen met andere sporen. Ook [[Lijn 5 Amsterdam, Centraal Station - Amstelveen, Binnenhof|stadstramlijn 5]] reed van Station Zuid mee over de sneltramsporen, tot [[Amstelveen Oranjebaan|Oranjebaan]]. Voor het sneltrambedrijf waren de stellen uitgerust met een bel en knipperlichten. Over een vrije trambaan, maar wel met gelijkvloerse kruisingen met wegen, reed de sneltram naar Poortwachter.
Op 13 september 2004 werd de lijn met drie haltes verlengd, [[Amstelveen Spinnerij|Spinnerij]], [[Amstelveen Sacharovlaan|Sacharovlaan]], en het nieuwe eindpunt [[Amstelveen Westwijk|Westwijk]].
== Het huidige metronet ==
Het metronet bestaat uit vijf lijnen: M50 t/m M54.
<br>Materieel: [[Metropolis]]
<br>Opening: 22 juli 2018
<br>Instappers per dag: 72105.000 (tellingen in de eerste week na de opening)
[[Afbeelding:M53.png|90px|]] [[Lijn 53 Amsterdam, Centraal Station - Gaasperplas|''(hoofdpagina)'']]
<br>Het talud van de ringspoorlijn was echter al in de jaren 1930 gereed!
<br>Op de ondergrondse stations van de Oostlijn (Centraal Station t/m Wibautstraat) wordt licht klassieke muziek gedraaid.
== Architectuur ==
===Renovatie Oostlijnen===
De stations langs de Oostlijnen, uit de jaren 1970, zijn in de loop der jaren behoorlijk verrommeld. Informatiepunten, reclame-uitingen en bewegwijzering zijn op onlogische plaatsen verschenen, en wat in de openingstijd nog 'knusse hoekjes' werden genoemd, zijn tegenwoordig vooral plaatsen waar zich onveilige situaties kunnen voordoen. Begin jaren '00 werd daarom het plan 'Metromorfose' gepresenteerd, om de stations flink onder handen te nemen. Station [[Ganzenhoef]] aan lijn M53 was als eerste aan de beurt en is in 2003 heropend. Het is volledig opnieuw opgebouwd en een grote glazen overkapping is over het hele station aangebracht. Op het perron staat alleen het noodzakelijke meubilair zonder onoverzichtelijke hoekjes. De hal is ruim en licht opgezet, een glazen lift loopt schuin langs de roltrappen.
<br> De renovatie van station Ganzenhoef bleek echter flink veel geld te kosten. Zoveel geld, dat alleen de oostelijke toegang van station [[Amsterdam Reigersbos|Reigersbos]] nog volgens dezelfde stijl werd afgebouwd, maar de rest van het project 'Metromorfose' werd stilgelegd.
<br>Rond 2010 werden alle bovengrondse stations wel provisorisch opgeknapt omdat het verbeteren van de sociale veiligheid noodzakelijk was. De perrons werden geasfalteerd, zitmuurtjes werden weggehaald en vervangen door glazen abri's, en de kloeke verlichtingsarmaturen werden vervangen door lichte exemplaren.
<br>Station Kraaiennest is in 2013 geheel opnieuw opgebouwd, samen met de opknapbeurt die de gehele stationsomgeving kreeg.
== Huisstijl ==
Zoals in het vorige hoofdstuk beschreven is, heeft elke Amsterdamse metrolijn zijn eigen identiteit als het gaat om de stationsarchitectuur. Ook in de bewegwijzering kwam deze identiteit tot uitdrukking.
| Voor de nieuwe sneltramlijn 51 zijn in 1989/1990 nieuwe metro's besteld van het type [[GVB S1/S2|BN]]. Bijzonder hieraan is dat ze als metro kunnen rijden en als sneltram (met stroomafname van de derde rail respectievelijk bovenleiding). Ze dragen de nummers 45 - 69 en zijn in twee series geleverd, S1 en S2. Ze hebben een lengte van 31 meter en zijn 2,65 meter breed. Omdat ze smaller zijn dan de LHB-metro's die op de rest van het metronet reden, zijn ze voorzien van treeplanken om het breedteverschil op de metrostations te kunnen overbruggen. Bij Station Zuid worden deze ingeklapt omdat de stations op het sneltramtraject in Amstelveen wel geschikt zijn voor 2,65 meter breed materieel. Vanwege dit sneltramtraject zijn de treinen voorzien van een trambel en richtingaanwijzers. Na het afstoten van het sneltramtraject in maart 2019 zijn deze verwijderd.
<br>Dit materieel is in principe alleen op de lijnen M50 en M51 te vinden.
| [[Afbeelding:BN Gein.JPG|290px|Een BN-stel op station [[Gein]], 5 maart 2019.]]
|-
| CAF
| In 1996/1997 zijn de [[GVB S3/M4|CAF]]-metro's geleverd voor bedrijf op de in 1997 geopende Ringlijn. De nummers 70 - 73 vormen de serie S3 en zijn voorzien van een pantograaf, waardoor ze ook geschikt zijn om op lijn 51 te rijden. De nummers 74 - 106 zijn de serie M4. Ook dit materieel is slechts 2,65 meter breed en ze zijn daarom ook voorzien van treeplanken voor op het metronet. Anders dan de rest van het wagenpark hebben deze metro's slechts twee deuren per wagen in plaats van drie of vier, hetgeen de doorstroming niet ten goede komt. De M4-metro's zijn op alle lijnen te vinden behalve de M52.
| [[Afbeelding:CAF 53.JPG|290px|Twee CAFjes rijden onder station [[Duivendrecht]] langs, 23 februari 2010.]]
|-
| [[Metropolis|M5]] ''(Metropolis)''
| Ter vervanging van het LHB-materieel zijn op 18 februari 2010 nieuwe metrotreinen besteld bij de Franse fabrikant Alstom. De eerste 28 stellen vormen de serie M5. Later volgt nog een tweede serie van 12 stellen, serie M6, voor de Noord/Zuidlijn. De metro's, uit de ''Metropolis''-familie van Alstom, bestaan uit 6 bakken en zijn volledig doorloopbaar. Ze zijn 116 meter lang en bieden plaats aan 960 personen. De eerste metro is in 2012 geleverd, waarna er enkele maanden proefgereden werd. In 2015 zijn alle LHB-metro's vervangen, die tegen die tijd bijna 40 jaar oud waren. Deze metro's zijn momenteel op alle metrolijnen aan te treffen, op lijn M52 zijn ze zelfs het enige ingezette type.
| [[Afbeelding:Metropolis Asa.JPG|290px|Metropolis bij het binnenrijden van het [[Amsterdam Amstel|Amstelstation]], 20 augustus 2014.]]
|}
== Dienstuitvoering ==
Het metronet is in bedrijf van 5:30 uur 's morgens tot 0:30 uur 's nachts. Op de lijnen M50, M51, M53 en M54 wordt gewoonlijk een 10-minutendienst gereden. In de spitsuren wordt de frequentie verhoogd naar een 8-minutendienst. Na 20:00 uur, en in het weekend ook tot 10:00 uur, wordt een 12-minutendienst gereden. Deze vier lijnen rijden veel samen op gemeenschappelijke trajecten, waardoor de frequentie daar twee of drie keer hoger ligt.
<br>Lijn M52 rijdt als enige geheel los van andere lijnen en heeft een afwijkende dienstregeling: gewoonlijk elke zes minuten. In het weekend tot 10:00 uur en dagelijks na 22:15 uur wordt er een 7,5-minutendienst gereden.
| [[Amsterdam Centraal|Centraal Station]]
| [[Afbeelding:M51.png|40px]][[Afbeelding:M52.png|40px]][[Afbeelding:M53.png|40px]][[Afbeelding:M54.png|40px]]
| [[Afbeelding:Trein.png|30px]][[Afbeelding:Tram.png|30px]][[Afbeelding:BUS.png|30px]][[Afbeelding:Veer.png|30px]]
|-
| [[Amsterdam De Pijp|De Pijp]]
=='Spookstations'==
Zoals in wel meer metrosteden het geval is, is er ook in Amsterdam infrastructuur gebouwd voor de metro, die nooit in gebruik is genomen.
===Weesperplein===
Eén van de meest bekende en mysterieuze stations is wel station [[Amsterdam Weesperplein|Weesperplein]]. Onder het huidige station ligt namelijk nóg een station, dat nooit in gebruik is genomen. Het in ruwbouw gebouwde station ligt dwars onder het huidige, en is tegelijk met de rest van het station in de jaren '70 gebouwd, als voorbereiding voor een eventuele Oost-Westlijn. Wanneer men de trappen afgaat richting het perron, is een ruime soort hal te zien. Hier was plek om roltrappen te bouwen naar het onderliggende perron.
<br> Aangezien de metro is gebouwd tijdens de Koude Oorlog, is er ook rekening gehouden met een eventuele nucleaire aanval op Amsterdam. In dat geval kon het spookstation in gebruik worden genomen als schuilbunker, waar circa 10.000 Amsterdammers een tijd konden doorbrengen. Ook rondom de stationshal zijn 10 kleinere bunkers aanwezig. Er zijn ook nog aggregaten en sanitaire voorzieningen.
<br> Verder bevindt zich meteen ten noorden van het huidige metrostation een waterkering, die in 2,5 minuut gesloten kan worden wanneer het IJ of de Amstel overstroomt. Hierachter bevindt zich ook een driesporig stuk tunnel, waarvan het middelste spoor een kopspoor is. In de eerste drie jaar van de lijn eindigden de metro's op dit kopspoor totdat de lijn naar het Centraal Station werd doorgetrokken. Incidenteel wordt dit kopspoor nog steeds gebruikt. Volgens de eerste plannen uit 1964 was hier echter geen sprake van een kopspoor, maar van twee naast elkaar gelegen doorgaande sporen. Het meest oostelijk gelegen spoor, dat nu het doorgaande spoor richting Centraal is, zou een verbindingsspoor worden uit de richting Alexanderplein aan een Oost-Westlijn. In theorie is door de bouw van de tunnel nog steeds mogelijk een dergelijke sporenconfiguratie te maken, de verbindingsboog zou echter wel de sloop van een aantal bovengelegen panden betekenen.
<br> Naast Weesperplein zijn ook de stations [[Amsterdam Nieuwmarkt|Nieuwmarkt]] en [[Amsterdam Wibautstraat|Wibautstraat]] zijn zó gebouwd dat ze hermetisch afgesloten konden worden en als schuilbunkers voor 6000 personen per station konden dienen.
===IJburglijn===
Nabij het [[Amsterdam Centraal|Centraal Station]] bevindt zich een complete tunnel die nooit in gebruik is genomen. De huidige tramlijn 26 naar IJburg zou volgens de oorspronkelijke planningen een metrolijn worden. Aangezien spoor 15 van het treinstation gerenoveerd en verlengd werd, is in 1993/1994 alvast een circa 200 meter lange tunnel direct ten noorden van de sporen gebouwd omdat die tunnel na de renovatie van het treinspoor zeer moeilijk nog in te bouwen zou zijn. De tunnel is echter niet in gebruik genomen en na zijn bouw vergeten; de metrolijn is slechts een semi-sneltramlijn geworden. In 2006 is de oude tunnel weer 'herontdekt' en is verbouwd tot onderdeel van een in 2011 geopend chocolademuseum.
