Wijzigingen

{{NetInfo|stad=Amsterdam|land=Nederland|vervoerder=[[GVB]]|spoorbreedte=1435 millimeter|opening=3 juni 1875}}De [[tram van Amsterdam]] is het grootste tramnetwerk van Nederland en wordt uitgebaat door [[GVB]]. Het netwerk bestaat uit 16 15 lijnen. In Amsterdam rijden sinds reden vanaf 1875 paardentrams, en sinds 1900 ook elektrische trams. In 1916 werd de laatste paardentramlijn geëlektrificeerd. Het netwerk is in de loop van de jaren flink aangepast. Naast diverse opgeheven trajecten zijn er ook veel uitbreidingen aan het netwerk geweest.

Kenmerkend van de Amsterdamse tram is de Combino, waarvan het met 155 trams het grootste aantal ter wereld heeft. Verder kenmerkend is de hoge dichtheid van het netwerk, zeker in de binnenstad en het gebruik van strengelspoor (exploitatie als enkelspoor) in een van de drukste winkelstraten van de stad. De tram wordt in Amsterdam op vrij ouderwetse manier geëxploiteerd, met vaste conducteur in de meeste trams en veel trambanen in de straat of met een busbaan gecombineerd in het midden van de weg. Echte vrijliggende trambanen zijn relatief zeldzaam in Amsterdam. == Materieel ==Sinds de aanschaf van de Combino is het wagenpark in Amsterdam relatief beperkt in materieelvariatie.{|class= Geschiedenis "wikitable ovnl" ! Type! Fabrikant! Bouwjaar! Nummering! Aantal! Lengte! Capaciteit|-| Combino| Siemens| 2001 - 2005| 2001 - 2151<br/>2201 - 2204| 155| 29,2 meter| Eenrichtings: 184<br/>Tweerichtings: 177|-| Urbos| CAF| 2019 - 2022| 3001 - 3072| 72| 30 meter| 175|}Het overgrote deel van het materieel is eenrichtingsmaterieel. Voor tramlijnen 5 en 25 naar Amstelveen, waar alleen een kopeindpunt is, worden tweerichtingstrams gebruikt: de volledige Urbos serie en de Combino's 2201-2204. ==Lijnennet=={|class="wikitable ovnl" ! Lijn! Route! Opmerkingen|-|colspan="3"|=== Paardentram == Tram =====|-| 1 &nbsp; [[Afbeelding:Lijnkleur1.svg|15px]] | [[Lijn 1 Amsterdam, Osdorp De Aker - Muiderpoortstation|Osdorp De Aker - Station Lelylaan - Leidseplein - Vijzelgracht - Oosterpark - Muiderpoortstation]] | |-| 2 &nbsp; [[Afbeelding:Lijnkleur2.svg|15px]] | [[Lijn 2 Amsterdam, Centraal Station - Nieuw Sloten|Centraal Station - Dam - Leidseplein - Hoofddorpplein - Nieuw Sloten]] | |-| 3 &nbsp; [[Afbeelding:Lijnkleur3.svg|15px]]| [[Lijn 3 Amsterdam, Zoutkeetsgracht - Flevopark|Zoutkeetsgracht - Museumplein - De Pijp - Oosterpark - Muiderpoortstation - Flevopark]] ||- | 4 &nbsp; [[Afbeelding:Lijnkleur4.svg|15px]]| [[Lijn 4 Amsterdam, Centraal Station - Station RAI|Centraal Station - Dam - Fredriksplein - Rivierenbuurt - Station RAI]] ||-| 5 &nbsp; [[Afbeelding:Lijnkleur5.svg|15px]] | [[Lijn 5 Amsterdam Westergasfabriek - Amstelveen Stadshart|Westergasfabriek - Elandsgracht - Leidseplein - Museumplein - Station Zuid - Buitenveldert - Amstelveen Stadshart]] ||-| 7 &nbsp; [[Afbeelding:Lijnkleur7.svg|15px]] | [[Lijn 7 Amsterdam, Slotermeer - Azartplein|Slotermeer - Nieuw-West - Elandsgracht - Leidseplein - Vijzelgracht - Rietlandpark - Azartplein]] ||-| 12 [[Afbeelding:Lijnkleur12.svg|15px]] | [[Lijn 12 Amsterdam, Centraal Station - Amstelstation|Centraal Station - Dam - Leidseplein - Museumplein - Rivierenbuurt - Amstelstation]] ||-| 13 [[Afbeelding:Lijnkleur13.svg|15px]]| [[Lijn 13 Amsterdam, Centraal Station - Geuzenveld|Centraal Station - Dam - Nieuw-West - Geuzenveld]] ||-| 14 [[Afbeelding:Lijnkleur14.svg|15px]]| [[Lijn 14 Amsterdam, Centraal Station - Indische Buurt|Centraal Station - Dam - Artis - Indische Buurt]] ||-| 17 [[Afbeelding:Lijnkleur17.svg|15px]]| [[Lijn 17 Amsterdam, Centraal Station - Osdorp Dijkgraafplein|Centraal Station - Dam - Elandsgracht - Station Lelylaan - Osdorp Dijkgraafplein]] ||-| 19 [[Afbeelding:Lijnkleur19.svg|15px]] | [[Lijn 19 Amsterdam Station Sloterdijk - Diemen Sniep|Station Sloterdijk - Bos en Lommer - Elandsgracht - Vijzelgracht - Watergraafsmeer - Diemen Sniep]] ||-| 24 [[Afbeelding:Lijnkleur24.svg|15px]]| [[Lijn 24 Amsterdam, Frederiksplein - VU Medisch Centrum|Frederiksplein - De Pijp - Olympiaplein - Amstelveenseweg - VU Medisch Centrum]] ||-| 25 [[Afbeelding:Lijnkleur25.svg|15px]] | [[Lijn 25 Amsterdam Station Zuid - Amstelveen Westwijk|'''Amsterdam:''' Station Zuid - Buitenveldert - '''Amstelveen:''' Oranjebaan - Stadshart - Middenhoven - Westwijk]] ||-| 26 [[Afbeelding:Lijnkleur26.svg|15px]]| [[Lijn 26 Amsterdam, Centraal Station - IJburg|Centraal Station - Rietlandpark - IJburg]]| |-| 27 [[Afbeelding:Gvba27.png|15px]]| [[Lijn 27 Amsterdam, Surinameplein - Osdorp Dijkgraafplein|Surinameplein - Station Lelylaan - Osdorp Dijkgraafplein]]| Ochtendspitslijn|} ==Geschiedenis==In 1875 werd Stedelijk openbaar vervoer naar (tamelijk) moderne maatstaven bestaat in Amsterdam sinds de opening van de eerste paardentramlijn geopendspoorweg in 1839 naar Haarlem. Deze liep In aansluiting op die spoorweg waren er verscheidene particuliere ondernemingen die omnibusdiensten (paard-en-wagen) aanboden naar verschillende delen van het Leidseplein naar de Plantagebuurt toen nog kleine hoofdstad. Vele particuliere bedrijven hebben elkaar beconcurreerd, waarop de Amsterdamsche Omnibus Maatschappij (ongeveer AOM), opgericht in 1872, uiteindelijk de machtigste bleek te zijn. Dit bleek vooral doordat men al snel doorhad dat men meer reizigers kon trekken door de route van oncomfortabele omnibussen te vervangen door (paarden)trams die op rails door de huidige stad reden. Dit nadat er al goede ervaringen mee bestonden in verschillende buitenlanden en in bijvoorbeeld Den Haag. De eerste lijn 10reed in 1875 en bleek een groot succes. Al snel legde de AOM sporen door de hele stad. Ook kreeg de tram invloed op publieke werken. Zo werd in 1877 de Hogesluis verlaagd, aangezien één paard de tram de brug niet over kreeg en er dus op dat stukje altijd een extra paard (+personeel)beschikbaar moest zijn. In Ook de doorbraak van de Raadhuisstraat in de jaren die hierop volgde werden diverse nieuwe lijnen aangelegd. Eindpunten aan het eind '90 van de negentiende 19e eeuw waren was voor een deel te danken aan de mogelijkheid er naar alle toenmalige wijken dan een tramlijn doorheen te leiden, waardoor de westelijke buitenwijken sneller met de Dam verbonden konden worden. Eind jaren '90 verslechterde de verhouding tussen de AOM en het gemeentebestuur. Amsterdam wilde meegaan in totaal 15 tramlijnende vaart der volkeren en een heuse elektrische tram. De zwaartepunt van AOM vond dit te duur en lange discussies waren het gevolg. Uiteindelijk besloot de gemeente de AOM per 1 januari 1900 te naasten (in te lijven), zodat de gemeenteraad directe zeggenschap kreeg over het hoofdstedelijke openbaar vervoer. Op de voertuigen stond voortaan het gemeentewapen en het tramnet personeel kwam in dienst bij de Gemeentetram. Al snel na de naasting begon een ambitieus elektrificatieplan, dat in 1904 grotendeels voltooid was . In 1906 verdween de laatste paardentram uit de binnenstad en bestond alleen nog het buitenlijntje 12 vanaf het Nassauplein over de DamHaarlemmerweg naar Sloterdijk. Deze werd uiteindelijk in 1916 geëlektrificeerd. Ondertussen groeide het tramnet als kool. Al deze tramlijnen Alle wijken (behalve die ten noorden van het IJ) hadden wel één of meerdere tramaansluitingen. Als in 1921 het grondgebied van de gemeente Amsterdam vervijfvoudigd is door de annexaties van verschillende buurgemeenten, kreeg Amsterdam er ook weer een paardentram bij: de geannexeerde gemeente Sloten beschikte namelijk over een lijntje dat het dorp Sloten met de gemeentegrens nabij de Overtoomse Sluis verbond. De Gemeentetram had helemaal geen zin meer in dat gedoe met paarden en men kon de lijn, door de afwijkende spoorbreedte van 1422 millimeter1067mm ook niet integreren in het stadsnet. Al snel vond men een oplossing: men hing een tractor voor de tramwagen in plaats van een paard. Na een paar jaar, in 1925, werd de lijn helemaal opgeheven en vervangen door een busdienst. Er bestonden toen al een aantal buslijnen in Amsterdam, met name in Noord en in de Watergraafsmeer.=== Elektrische tram ===In 1900 werd 1931 bereikte het trambedrijf overgenomen tramnet zijn grootste (vooroorlogse) omvang: er reden toen 25 lijnen door de gemeentestad. Daarna gooide de crisis roet in het eten en begon het lijnnenet weer te slinken. Nog datzelfde jaar Een aantal onrendabele lijnen werd opgeheven of vervangen door bussen. In 1939 vond er wel nog een grote uitbreiding plaats: lijn 9 ging naar de Watergraafsmeer rijden. Dit was voordien niet mogelijk geweest, aangezien de eerste elektrische spoorlijn Amsterdam-Utrecht nog op maaiveld lag en niet gekruist kon worden door een tramlijn aangelegd en begonnen . Er was alleen een tunneltje in de Zeeburgerdijk, waardoor de Indische Buurt wel het voorrecht van een tram kon hebben. In 1939 waren de 'Spoorwegwerken Oost' voltooid (met de opening van het veranderden [[Amsterdam Amstel|Amstelstation]], de sluiting van het [[Amsterdam Weesperpoort|Weesperpoortstation]] en de spoorbreedte verplaatsing van het [[Amsterdam Muiderpoort|Muiderpoortstation]]) en kon er dus een tram naar 1435 millimeterde Watergraafsmeer gaan rijden en de nieuwe stations bedienen. Het jaar daarop brak de oorlog uit, normaalspoordie uiteraard verstrekkende gevolgen had voor de stad en haar tramnet. De trams werden drukker, maar de exploitatie steeds moeilijker. Er was een groot gebrek aan materiaal en er waren steeds strengere energiebesparingen. Het netwerk kromp verder en verder, totdat de exploitatie in de herfst van 1944 helemaal werd gestaakt. In 1906 waren alle tramlijnen behalve lijn 12 geëlektrificeerd 1943 was de Gemeentetram nog, mede onder druk van de Duitsers, gefuseerd met de Gemeenteveren tot het Gemeentevervoerbedrijf (dat gebeurde pas GVB). Na de oorlog keerde de tram al in juni 1945 weer terug, zij het uiteraard in 1916)beperkte vorm. Met 229 elektrische rijtuigen werd Tijdens de dienst uitgevoerdeerste wederopbouwjaren groeide het tramnet weer redelijk tot zijn vooroorlogse vorm, maar in de jaren '50 bleek de bus het vervoermiddel van de toekomst. Vele lijnen werden opgeheven en vervangen door bussen. Alleen had men nog geen oplossing voor de Leidse- en Utrechtsestraat: die leken te smal voor busexploitatie. Omdat het oude paardentrams trammaterieel zijn beste tijd wel had gehad werden gebruikt als aanhangersvoor deze lijnen in 1957 nieuwe, gelede trams in dienst genomen. Achteraf gezien bleken deze trams de redding voor de Amsterdamse tram te zijn geweest. Deze moderne trams bleken in de smaak te vallen bij het Amsterdamse publiek en mede door de veranderende tijdgeest werden vanaf de jaren ’60 weer grotere uitbreidingen gerealiseerd. Er waren toen 12 elektrische lijnen Al in de jaren ’50 was [[Lijn 13 Amsterdam, Slotermeer - Centraal Station (11954-11 en 1974)|lijn 13]] verlengd naar Slotermeer, maar in 1962 kwam de echt grote ommekeer: [[Lijn 17 Amsterdam, Osdorp Dijkgraafplein - Centraal Station (1962-1971)|lijn 17]], eerder verbusd, werd weer een tram en ging over een vrije trambaan doorrijden naar Osdorp. Hierna volgden meer uitbreidingen, zoals die naar [[Lijn 2 Amsterdam, Slotervaart - Centraal Station|Slotervaart]] in 1975.  In 1977 opende de [[Metro van Amsterdam|metro]] en ging het tramnet op de schop. Enkele lijnen veranderden van route en nieuwe lijnen verschenen. Dit tramnet bleef gedurende de jaren daarna '80 redelijk stabiel. Een grote uitbreiding volgde in in 1990 met de ingebruikname van de Amstelveenlijn door zowel [[Lijn 5 Amstelveen Binnenhof - Amsterdam CS (1990-1992)|tramlijn 5]] als [[Lijn 51 Amsterdam Centraal Station - Amstelveen Westwijk|sneltram/metrolijn 51]]. Ook [[Lijn 9 Diemen Sniep - Amsterdam Centraal Station|lijn 9]] ging de stad uit, naar Diemen. Een jaar later werd [[Lijn 2 Amsterdam, Centraal Station - Nieuw Sloten|lijn 2]] verlengd naar Nieuw-Sloten. In de eerste jaren van de 21e eeuw is het tramnet geleidelijk steeds meer opnieuw uitgebreid:* 1910: . [[Lijn 14* 1913: 1 Amsterdam, Centraal Station - Osdorp de Aker|Lijn 151]] is verlengd naar De Aker, 16[[Lijn 10 Amsterdam, 17 Van Hallstraat - Azartplein|lijn 10]] ontsluit het voormalige oostelijk havengebied en 18* 1916: de nieuwe buitenwijk IJburg kreeg een snelle verbinding met het centrum door middel van [[Lijn 19* 1921: Lijn 22 en 2326 Amsterdam, Centraal Station - IJburg|lijn 26]].* 1922: Lijn 20* 1928: Lijn 21* 1930: Op 13 december 2020 vond de laatste grote wijziging plaats in het tramnet, namelijk de terugkeer van [[Lijn 25In 1931 waren er zodoende Amsterdam Station Zuid - Amstelveen Westwijk|lijn 25 lijnen, het grootste aantal lijnen wat ]] in het tramnet gekend heeftAmsterdamse tramnetwerk. Er waren toen 445 motorwagens Deze lijn is echter een vervanging van [[Lijn 51 Amsterdam Centraal Station - Amstelveen Westwijk|sneltram/metrolijn 51]] tussen station Amsterdam Zuid en Amstelveen Westwijk en 350 bijwagens voor wordt in de dienst beschikbaar, allen tweeassers met een houten opbouwtoekomst verlengd naar Uithoorn.