Zuidooster

Uit OV in Nederland Wiki
Ga naar: navigatie, zoeken

Zuidooster (volledig: Zuidooster Autobusdiensten NV, vroeger geschreven als Zuid-Ooster) is een voormalig openbaarvervoerbedrijf te Gennep, dat opgericht werd in 1949 als dochteronderneming van de Nederlandse Spoorwegen. Het bedrijf was actief als autobusonderneming in het zuidoosten van Nederland.

Oprichting

Zuidooster is op 1 januari 1949 ontstaan uit een fusie tussen Maas-Buurtspoorweg (MBS) te Gennep en Vitesse te 's-Hertogenbosch (oorspronkelijk te Moergestel). Vitesse was een dochterbedrijf van de Algemeene Transport Onderneming (ATO), de busholding van de Nederlandse Spoorwegen. MBS was aangekocht door de NS zelf. Het nieuwe bedrijf Zuidooster werd een dochteronderneming van de NS. Reeds tijdens de Tweede Wereldoorlog waren er plannen voor een fusie. Mede door een toenemende concurrentie van de Brabantsche Buurtspoorwegen en Autodiensten (BBA) te Breda in 1947 werden de plannen weer op tafel gelegd en werd besloten de bedrijven te laten fuseren. Vitesse exploiteerde voor de overname van ATO lijnen in de driehoek Eindhoven - 's-Hertogenbosch - Tilburg. Met de aankoop van Van de Rijdt door ATO kwamen lijnen van Nijmegen via Grave naar bestemmingen in Noord-Brabant erbij. Nieuwe aanbestedingen van ATO werden ook bij Vitesse ondergebracht, zodat Vitesse lijndiensten onderhield in grote delen van Noord-Brabant. MBS was actief op de lijn Venlo-Nijmegen en in de gebieden rond Venlo en Nijmegen, waaronder stadsdiensten in beide steden. Het hoofdkantoor kwam in Gennep, waar het oude kantoor van MBS werd verbouwd.

Groei van het vervoersgebied

In 1950 werd samen met de Krefelder Verkehr AG de grensoverschrijdende lijn Venlo-Kaldenkirchen geopend. In 1952 verloor Zuidooster de vergunning voor stadsvervoer in Nijmegen aan het gemeentelijk vervoerbedrijf Gemeente Tram Nijmegen (GTN), dat tot 1958 nog Zuidooster bussen met personeel huurde. In 1953 raakte Zuidooster de lijn Venlo-Tegelen-Steyl kwijt aan Nedam's Autobus Onderneming (NAO) te Roermond en de lijn Breda-Tilburg aan BBA. In ruil hiervoor zou de lijn Uden-Oss door BBA gezamenlijk met Zuidooster geëxploiteerd worden. In 1955 kocht Zuidooster de lijnen Oss-Macharen-Megen en Oss-Berghem-Haren-Megen van het vervoerbedrijf M. Weijenburg en in 1960 werd de lijn Oss-Lith-Maren gekocht van C.W. Ruys. In 1966 nam Zuidooster de lijn 's-Hertogenbosch-Lith-Oss over van de firma Smits te Lith en zette Zuidooster een stadsdienst in Oss op. In 1971 nam Zuidooster de BSM te Tiel over van zusterbedrijf NBM en daarmee werd het Gelderse Rivierenland toegevoegd aan het vervoergebied van Zuidooster.

Zoals alle dochterbedrijven van de NS kocht ook Zuidooster zijn bussen centraal in. Het ging hierbij o.a. om vele Crossley-bussen die voor een deel nog door MBS en Vitesse waren ingebracht. Midden jaren '50 werd eerst een kleine serie AEC / Den Oudsten lijndienstbussen in dienst gesteld, in 1958-67 gevolgd door 111 Leyland "A-roads", opgebouwd door vooral Werkspoor (zg. "bolramers") en Verheul. Beide busbouwers hadden, evenals Hainje en Den Oudsten, ook een aantal exemplaren als "semi-toerbus" uitgevoerd. Op de minder drukke lijnen kwamen kleinere DAF / Den Oudsten bussen te rijden.

Zuidooster was ook actief in het touringcarvervoer en had daartoe in 1962 een eigen reisbureau Mosa opgericht, waarin ook de overgenomen toervervoerder Jan van Dijk te Eindhoven werd geïntegreerd. Al snel leverde deze tak van de onderneming een stevige bijdrage aan het bedrijfsresultaat, maar toen dit begon terug te lopen werd Mosa, ook op grond van de beleidslijnen binnen het NS-concern, in 1979 afgestoten aan de Oad in Holten.

Nieuwe huisstijl

Bij oprichting werd de huisstijl van Zuidooster blauw. De naam van het bedrijf stond op alle bussen, geschreven als Zuid-Ooster. In 1969 veranderde Zuidooster zijn huisstijl naar geel, met witte daken en grijze schortplaten en werd het nieuwe logo gepresenteerd en op de bussen geplaatst. De naam werd voortaan officieel als Zuidooster aangeduid, maar het logo toonde alleen de letters ZO.

Zuidooster stapte over op de standaard streekbus. De eerste bussen van dit type kwamen van de vertrouwde combinatie Leyland-Verheul, maar later ging Zuidooster vooral in zee met de bussenbouwer Den Oudsten, die hiervoor eerst met Leyland samenwerkte en later alleen nog maar met DAF.

Stadsdiensten in Eindhoven, Nijmegen en Venray

In Eindhoven werden in de jaren '60 gesprekken aangeknoopt met vervoerder NV De City. Deze wilde echter niet verkopen. Door teruglopende resultaten werden de gesprekken in augustus 1971 opnieuw opgestart. Samen met BBA, streekvervoerder EMA en de gemeente Eindhoven werd een nieuw bedrijf opgericht, NV Openbaar Vervoer Eindhoven (OVE). De garage en het materieel werden door deze nieuwe eigenaar beschikbaar gesteld aan Zuidooster, die op 1 januari begon met de voorlopige exploitatie van de stadsdienst omdat alle vervoerders nog onderhandelden over wie welke lijnen gaat rijden. Door een brand in de garage brandden alle bussen van het voormalige bedrijf De City uit en sneuvelden enkele Zuidooster bussen. Zuidooster plaatste een spoedbestelling van twintig stadsbussen bij Den Oudsten welke twee maanden later al geleverd werden.

In Nijmegen verloor Zuidooster terrein. In 1975 besloot de gemeente Nijmegen het stadsvervoer in de stad zelf te regelen, waardoor Zuidooster de stadslijnen in Nijmegen, waarvan het een deel exploiteerde in opdracht van de Centrale Vervoersdienst (CVD) (later verzelfstandigd tot Novio), verloor. Hetzelfde had zich ook al in de jaren vijftig afgespeeld: ook toen verzorgde de Zuidooster de Nijmeegse stadsbusdiensten, waarna de CVD deze in 1958 zelf ter hand nam.

In Venray nam Zuidooster de stadsdienst van busonderneming Van Ham over. Zuidooster trok zijn bestaande streeklijnen in het gebied door naar de buitenwijken om de stadsdienst te realiseren.

Samenwerking en lijnenruil met BBA

In 1977 gingen Zuidooster en BBA samenwerken. Voor technische activiteiten en stalling in Eindhoven mocht de BBA gebruikmaken van de beter uitgeruste Zuidoosterwerkplaats en Zuidoosterbussen in Tilburg mochten gebruikmaken van de werkplaats van de BBA. Er werd kort een fusie tussen beide bedrijven overwogen, maar dit werd afgeblazen. In plaats daarvan besloot men tot een lijnenruil om elkaars vervoergebied af te bakenen. Per 1 oktober 1978 wisselden enkele lijnen van eigenaar.[1]

Zuidooster stond de volgende lijnen af aan BBA:

Zuidooster kreeg de volgende lijnen van BBA:

  • Stadsdienst Helmond
  • Lijn 47 Eindhoven-Veldhoven (werd ZO lijn 1),
  • Lijn 48 Eindhoven-Geldrop (werd ZO lijn 2)
  • Lijn 51 Eindhoven-Geldrop-Helmond (werd ZO lijn 23),
  • Lijn 52 Eindhoven-Geldrop-Helmond (werd ZO lijn 24),
  • Lijn 53 Eindhoven-Geldrop-Someren-Helmond (werd ZO lijn 20),
  • Lijn 54 Asten-Someren-Weert (werd ZO lijn 32),
  • Lijn 58 Helmond-Gemert-Veghel (werd ZO lijn 25, het traject Veghel-'s-Hertogenbosch bleef bij BBA als lijn 58).

Hierdoor werd de grens tussen BBA en Zuidooster de lijn Eindhoven-Veghel-Uden-Oss. Zuidooster had nu de gehele stadsdienst van Eindhoven in zijn bezit.

Verdere uitbreiding

In 1980 nam Zuidooster de lijndienst tussen Millingen aan de Rijn en Nijmegen over van Egberts' Zonen BV. In mei 1982 werd de stadsdienst in Zaltbommel overgenomen van Lion Cars (opgericht als Van Leeuwen). Zuidooster integreerde de stadslijn met streeklijn 48, Tiel-Zaltbommel-Brakel. In oktober 1982 werd ook de stadsdienst in Culemborg overgenomen van Streef Tours BV.

Opkomst van de buurtbus

Door invloed van de overheid werden busondernemingen gedwongen het beleid voor minder rendabele lijnen te herzien. Het concept van de buurtbus werd hiervoor opgezet, waarbij kleine bussen door vrijwilligers bestuurd worden. Zuidooster was samen met Westnederland de eerste vervoerder met operationele buurtbussen.

Uitbreiding

In de jaren tachtig ging de Zuidooster verder werken aan zijn gebied. Nieuwe stallingen en werkplaatsen werden gebouwd in Eindhoven, Uden, Helmond en Venlo. De Zuidooster startte in samenwerking met NS nieuwe sneldiensten op die reden tussen plaatsen waar geen directe treinverbindingen waren. Ook werd het wagenpark vernieuwd met de nieuwe B88 bussen van DAF/Den Oudsten en later de nieuwe B89 Alliance bussen van Den Oudsten waarvan ook enkele nieuwe gelede versies van werden aangeschaft. Voor de stadsdiensten in Eindhoven en Venlo kwamen Hainje ST2000 bussen.

Het einde van Zuidooster

In 1982 werd een nieuwe NV opgericht, de NV Aandelenbezit Streekvervoer (ABS). De NS droeg alle aandelen over aan deze NV waardoor het streekvervoer een zelfstandige tak werd. De overheid koos voor minder invloed en bezuinigingen. In 1989 werd de NV ABS gewijzigd naar NV Verenigd Streekvervoer Nederland (VSN) en in 1992 wijzigde de naam naar VSN-Groep. De VSN-Groep was van mening dat slechts een klein aantal sterke bedrijven kon overleven en gaf te weten dat schaalvergroting gewenst was. Om te voldoen aan de wensen van de VSN-Groep startte Zuidooster besprekingen met Verenigd Streekvervoer Limburg (VSL).

Fusie met VSL tot Hermes

Op 1 januari 1995 zou Zuidooster fuseren met VSL uit Heerlen tot de nieuwe busonderneming Hermes Groep NV, aangeduid als Hermes. De nieuwe onderneming werd genoemd naar de Griekse god Hermes die de beschermheer van de wegen, reizigers en koophandelaren was. Het hoofdkantoor zou komen in Weert. Er werd gekozen voor Weert omdat het centraal in het nieuwe vervoergebied lag en de stad geen historische binding had met of Zuidooster of VSL. Zuidooster reed op dat moment in het Gelderse Rivierenland, de streekdiensten rond Nijmegen, in Noord-Brabant ten oosten van de lijn Eindhoven-Veghel-Uden-Oss (met stadsdiensten in Eindhoven en Helmond) en in het noorden van Limburg tot aan Venlo en Roermond. VSL reed in de resterende gebieden van Limburg met uitzondering van de stadsdienst in Maastricht. Deze werd verzorgd door gemeentevervoerbedrijf Stadsbus Maastricht (SBM). Het Limburgse Heuvelland ging per mei 1995 naar Vancom. Het gebied van de Hermes werd dus een groot vervoergebied in het zuidoosten van Nederland met uitzondering van Maastricht en Heuvelland. Vanuit Zuidooster kwamen vele standaard streekbussen over, die werden voorzien van het nieuwe Hermeslogo. Ook de B88 en B89 Alliance bussen kwamen mee. Deze bussen werden niet overgeschilderd (alleen de schortplaten waren inmiddels blauw geworden) maar nieuwe bussen werden geleverd in de nieuwe Hermes huisstijl, wit met verticale gele en blauwe strepen.

Hermes Groep NV rijdt in 2006 in het gebied rond Eindhoven (inclusief stadsdienst in Eindhoven en Helmond) en rond Nijmegen, de overige gebieden uit het voormalige Zuidooster gebied is Hermes in de loop der jaren kwijtgeraakt aan andere vervoerders.

Museumbussen

Een aantal voormalige Zuidooster-bussen is bewaard gebleven. In beheer bij de Stichting Veteraan Autobussen zijn vijf bussen:

  • 1113 Leyland-Verheul (bouwjaar 1968)
  • 5518 Leyland-Den Oudsten (1970)
  • 5548 Leyland-Den Oudsten (1971)
  • 6778 Daf TB-Den Oudsten (1962)
  • 7675 Mercedes-Benz minibus (1979)

In het bezit van het Noordelijk Openbaar Vervoer Museum te Ouwsterhaule is een Venlose stadsbus:

  • 3121 DAF-Hainje ST2000 (1988)

In bezit van het NZH-Vervoermuseum is een teruggevonden Zuidooster-bus:

  • 5023 Leyland-Werkspoor (1962); zal in NZH-staat worden gerestaureerd.

Voormalige dienstregelingen

Dienstregelingen Zuidooster

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties:
  • Bosman, F. (1994) Zuidooster 1949 - 1994. Bedrijf in beweging. Een terugblik in de tijd. Weert: Hermes Groep NV.
  1. Leideritz, W.J.M (1983) De Goede Moordenaar: De geschiedenis van de stoomtramweg 's-Hertogenbosch - Helmond - Veghel - Oss. Breda: Brabantsche Buurtspoorwegen en Autodiensten N.V. "BBA".