Spoorlijn Zutphen - Gelsenkirchen

Uit OV in Nederland Wiki
Ga naar: navigatie, zoeken
Spoorlijn Zutphen - Gelsenkirchen
Naam Spoorlijn Zutphen - Gelsenkirchen
Lengte 102,7 km
Geopend 1878 - 1880
Gesloten 1979, 1994
Huidige status Deels in gebruik
Geëlektrificeerd niet geëlektrificeerd
Aantal sporen 1, Hervest-Dorsten - Gladbeck-Zweckel: 2
Vervoerders Arriva, NWB

De spoorlijn Zutphen - Winterswijk is een verlengstuk van de Oosterspoorweg. In de negentiende eeuw was het de bedoeling dat er een spoorlijn kwam die Amsterdam via Amersfoort, Apeldoorn, Zutphen en Winterswijk verbond met het Ruhrgebiet. Hier waren veel kolenmijnen. Echter, de HSM (Hollandsche IJzeren Spoorwegmaatschappij) heeft de Oosterspoorweg slechts tot Zutphen aangelegd. Ze was bang geen toestemming te krijgen voor aanleg van de spoorlijn op Duits grondgebied, en een spoorlijn tot Winterswijk zou te onrendabel zijn.

De Winterswijkse textielfabrikant Jan Willink maakte zich sterk voor een spoorverbinding met de rest van het land. Hij zag in dat de route nuttig kon zijn voor het goederenvervoer. Niet alleen voor een snelle verbinding van Amsterdam met de kolenmijnen in het Ruhrgebiet, ook de textielfabrieken in de Achterhoek zouden baat hebben bij een spoorlijn. Uiteindelijk kon in 1878 de spoorlijn Zutphen-Winterswijk worden geopend. In 1880 werd ook het verlengstuk geopend, de spoorlijn Winterswijk-Borken-Gelsenkirchen=Bismarck (tegenwoordig Gelsenkirchen Zoo). De lijn werd aangelegd en geëxploiteerd door de NWS (Nederlandsch-Westphaalse-Spoorwegmaatschappij). In 1926 werd de NWS (en dus ook de spoorlijn) overgenomen door de HSM.

Dat Jan Willink een goede zet had gedaan, zou in de daarop volgende jaren wel blijken. In 1880 werd de spoorlijn Winterswijk-Bocholt geopend. In die jaren werd, onder leiding van Willink, een heel net van lokaalspoorwegen aangelegd in de Achterhoek. De lijnen Winterswijk-Zevenaar en Winterswijk-Neede-Hengelo/Enschede hadden in Winterswijk een eigen station, Winterswijk GOLS. Het gebouw hiervan werd in 1908 geopend en staat er nog steeds.

In 1920, de bloeiperiode van station Winterswijk, waren er aansluitingen in vijf richtingen, drie locomotiefloodsen, twee kolenparken, diverse gebouwen voor technische diensten, en hadden de stations NWS en GOLS samen maar liefst 32 sporen. In Winterswijk kwamen meer goederen de grens over dan alle andere Duitse grensovergangen bij elkaar. Het traject Vorden-Ruurlo is zelfs een tijd dubbelsporig geweest om alle treinen te kunnen verwerken. Het goederenvervoer viel in de jaren 1960 terug omdat kolen bijna niet meer werden gebruikt en Nederland op aardgas overstapte.

Inmiddels is station Winterswijk teruggevallen naar een kopstation voor de series 30800 en serie 30900 en liggen er nog zes sporen. Het NWS-gebouw dat nog in gebruik is, herinnert aan het verleden.

Vanaf Gladbeck Zweckel liep de lijn oorspronkelijk naar Gelsenkirchen Bismarck. Tegenwoordig rijden de treinen vanaf Borken naar Essen. Blok Holland, Block Gemenwirthe en Block Leblich waren kruisingsplaatsen. Aangezien de lijn tot Dorsten enkelsporig was (al was de spoordijk wel breed genoeg gemaakt voor dubbelspoor) waren deze drie blokposten ingericht, waar de treinen elkaar konden kruisen. Er stond een seinhuis en een baanwachterswoning bij. Vanaf Winterswijk zijn er nog veel van deze baanwachterswoningen te vinden. Ze worden particulier bewoond en verkeren in goede staat. In het kader van het 150-jarig bestaan van spoorwegen in Nederland, werd de spoorweg tussen Winterswijk en de Duitse grens van NS aan Natuurmonumenten geschonken, en sindsdien is de spoorweg een natuurgebied. Het spoor is, op een stuk van een kilometer lang voor de grens na, opgebroken, maar de spoordijk is goed herkenbaar als een lange rechte streep in het landschap. Een klein deel is toegankelijk, maar het meeste is natuurgebied en dus verboden terrein.

Data opening en sluiting

Openingsdata:

  • 24 juni 1878: Zutphen - Winterswijk
  • 21 juni 1880: Winterswijk - Gelsenkirchen

Sluitingsdata:

  • 4 maart 1940: Winterswijk - Burlo (alleen voor reizigersvervoer)
  • 29 september 1961: Burlo - Borken (alleen voor reizigersvervoer)
  • 29 september 1979: Winterswijk - Burlo
  • 30 september 1994: Burlo - Borken

Tussen Winterswijk en de overweg Kienveenweg (in Nederland, vlak voor de grens met Duitsland) is het spoor opgebroken. Tussen de Kienveenweg en de rijksgrens ligt het spoor er nog (zie foto), en tussen de rijksgrens en Borken is het spoor ook opgebroken.

Hedendaagse toegankelijkheid van de spoorlijn

Het gebeurt vaak dat op het tracé van voormalige spoorlijnen na de opbraak een fietspad of zelfs autoweg wordt aangelegd (bijvoorbeeld de N348 tussen Raalte en Ommen). De voormalige spoorlijnen Winterswijk-Neede en Winterswijk-Bocholt zijn nu fietspad, maar bij de Borkense Baan is dit echter niet het geval. Het Nederlandse deel van de lijn is in bezit van Natuurmonumenten. Er komen salamanders voor, en bijzondere flora doordat de treinen van verre gebieden bijzondere zaadjes meenamen.

Eind jaren 1990 is het Nederlandse deel van de spoorlijn opgebroken tussen de overwegen Badweg en Kienveenweg, en is vrijwel geheel niet toegankelijk. Het ballastbed ligt er nog wel, en ook de brug over de Boven-Slinge ligt er nog en is toegankelijk. Nabij wachtpost 36 aan de Meester Brouwerlaan ligt er een stukje fietspad langs de lijn, dit is ook het geval nabij de overgang Deunkmolenweg. Na de overweg Kuipersweg, waar het spoor nog aanwezig is, ligt de Blankersweg een stukje parallel aan de spoorlijn, daarna is het het tracé toegankelijk voor voetgangers tot de rijksgrens (zie bovenstaande foto).

Direct na de rijksgrens ligt er circa anderhalve kilometer een fietspad rechts langs het tracé, na de voormalige spoorwegovergang in landweg L572 (waar nog altijd een bushalte met de naam Bahnübergang is) ligt er een straat links van het tracé. In de voormalige spoorbedding zijn enkele bordjes en oude hectometerstenen zonder opschrift te vinden.

Van Burlo tot Borken ligt de spoorlijn op particulier terrein en is ontoegankelijk. Op enkele percelen is de lijn niet meer te herkennen, maar op luchtfoto's is vaak nog redelijk te zien waar de lijn heeft gelopen.

Traject

  Station
Route 0sr.svg Zutphen
Route rsrg.svg Nieuwstad  
Route AtnR.png Staatslijn A naar Leeuwarden en Staatslijn D naar Glanerbeek  
Route brug.png brug over de Berkel  
Route rsrg.svg Warken  
Route rsr.svg Vorden
Route rsrg.svg Brandenborch  
Route vAtvL.png lijn van Doetinchem  
Route rsr.svg Ruurlo
Route vAtnR.png lijn naar Hengelo  
Route rsrg.svg Beltrum-Zieuwent  
Route rsr.svg Lichtenvoorde-Groenlo
Route bos.png Korenburgerveen  
Route vAtvR.png lijn van Neede  
Route vAtnL.png lijn naar Winterswijk GOLS  
Route rsr.svg Winterswijk West
Route rsr.svg Winterswijk
Route AtnLv.png lijn naar Zevenaar  
Route vAtnLv.png lijn naar Bocholt  
Route grsGr.png grens Nederland - Duitsland  
Route gsr.svg Burlo  
Route vBrug.png Brug over de Bocholter Aa  
Route vAtvLv.png lijn DB 2265 van Empel-Rees  
Route vAtvRv.png lijn DB 9205 uit Steinfurt-Burgsteinfurt  
Route BeginGes.png Borken (Westf.)  
Route vAtnR.png lijn DB 2265 naar Münster Hbf  
Route rsr.svg Marbeck-Heiden  
Route rsr.svg Rhade  
Route rsr.svg Deuten  
Route AtvR.png lijn DB 2273 van Quakenbrück  
Route rsr.svg Hervest-Dorsten  
Route vAtvR.png lijn DB 2002 van Haltern am See  
Route brug.png Brug over de Lippe  
Route brug.png Brug over het Wesel-Dattelnkanal  
Route rsr.svg Dorsten  
Route vAtnL.png lijn DB 2273 naar Bottrop Nord  
Route rsr.svg Feldhausen  
Route rsr.svg Gladbeck-Zweckel  
Route AtnR.png lijn DB 2251 naar Gladbeck West  
Route rsr.svg Gladbeck Ost  
Route rsr.svg Gelsenkirchen-Buer Süd  
Route AtvL.png lijn DB 2246 van Oberhausen-Osterfeld Süd  
Route rs0.svg Gelsenkirchen Zoo  

Treindienst

In 1979 reed de laatste goederentrein van Nederland naar Duitsland over dit traject. Reizigersverkeer was er al sinds de jaren '40 niet meer. Sindsdien is de spoorlijn opgeheven tussen Winterswijk en Borken. Tussen Zutphen en Winterswijk wordt een half-uursdienst onderhouden door Arriva. Zie voor meer details de pagina over de serie 30800. Tussen Borken, Dorsten en Essen wordt een uursdienst onderhouden. Deze dienst staat bekend onder de naam Der Borkener en wordt geboden door de RheinRuhrBahn.

Dienstregeling 2024

Treinsoort Treinserie Frequentie Traject Vervoerder Opmerkingen
Sneltrein 30400 1x/uur (Winterswijk -) Zutphen - Apeldoorn Arriva
Stoptrein 30800 1-2x/uur Winterswijk - Zutphen Arriva

Historische dienstregeling