Dienstregeling

Uit OV in Nederland Wiki
Ga naar: navigatie, zoeken
TB-scherm met vertrektijden op station 's-Hertogenbosch.

Een dienstregeling is het geheel van vertrek-, rij- en aankomsttijden van één of meerdere lijndiensten.

Dienstregelingen van het openbaar vervoer worden gepubliceerd zodat de reizigers kunnen weten op welke tijden en volgens welke route deze lijndiensten rijden. Bijvoorbeeld in de vorm van vertrekstaten, een bus- of spoorboekje en op internet.

Verder kan met behulp van de dienstregeling het personeel van de voertuigen worden geïnstrueerd over de tijden en de route die ze moeten aanhouden en het materieel kan worden gecoördineerd.

Treindienstregeling

Elk jaar wordt een nieuwe treindienstregeling opgesteld. Deze wordt door ProRail samengesteld, samen met vervoerders. ProRail doet dit op basis van regelgeving, zoals het Besluit capaciteitsverdeling hoofdspoorweginfrastructuur en de jaarlijks opgestelde Netverklaring. De dienstregeling wordt samen met vervoerders gemaakt.

Alle spoorwegmaatschappijen in Europa hanteren sinds 2002 een dienstregelingsjaar dat afloopt op de tweede zaterdag van december. De meeste regionale vervoerders hanteren dezelfde dienstregelingsperiode, maar ook op andere momenten kunnen wijzigingen doorgevoerd worden. Tot en met 2001 begon het nieuwe dienstregelingsjaar eind mei.

Een treindienstregeling in de tijd

Een dienstregeling wordt in drie fasen opgesteld basisuren, basisdagen en specifieke dagen. Op die dienstregeling wordt nog bijgestuurd vanwege niet geplande situaties, dat wordt hier niet verder besproken.

Basisuren

Vlak na het gereedkomen van de basisdagen van een dienstregeling wordt gestart met de basisuren van de volgende dienstregeling. Eind augustus van een jaar wordt dus al gestart met de dienstregeling die in december van het volgend jaar ingaat. Deze fase eindigt in principe op de eerste maandag van februari.

In de basisuren worden afspraken gemaakt over standaard uren. Hiervan zijn er meerdere: ochtendspits, dal, avondspits en nacht. Deze patronen kunnen van elkaar verschillen, maar ook hetzelfde zijn. Sommige treinseries rijden immers van 's ochtends vroeg tot 's avonds laat hetzelfde, dat patroon kan dus geldig zijn in zowel de ochtendspits als het dal en de avondspits.

In basisuren wordt gepland hoe en in welke frequentie treinseries gaan lopen, waar aansluitingen worden geboden en op welk moment van het uur treinen rijden. Ook worden afspraken gemaakt met de buurlanden over grenstijden: op welk moment van het uur kunnen internationale goederentreinen en reizigerstreinen de grens over.

Basisdagen

Vanaf half februari tot en met de tweede maandag van april kunnen vervoerders hun treinen aanvragen, en kan ProRail zijn onderhoudsbehoefte indienen. Uiteindelijk wordt het spoorboekje opgeleverd, een planning voor een standaardweek (7 keer 24 uur).

Aanvraag van vervoerders

Vervoerders gebruiken in principe de afgestemde basisuurpatronen uit de vorige planfase, omdat daarin al afspraken zijn gemaakt tussen vervoerders. Deze patronen worden uitgeklapt naar treinen, waarmee vervoerders aangeven welke trein de eerste trein is en welke de laatste van een bepaalde treinserie en een bepaald patroon. Ook worden van de patronen afwijkende treinen aangevraagd, zoals eerste en laatste treinen met een afwijkend stoppatroon, incidentele reizigerstreinen op een bepaald moment, leeg materieel en alle goederentreinen. Vervoerders mogen aanvragen wat ze willen, een vervoerder mag dus dezelfde tijdsligging aanvragen als een andere vervoerder.

Aanvraag van ProRail

ProRail vraagt capaciteit op het spoorwegnet voor regulier (cyclisch) onderhoud, voor grotere projecten en voor meettreinen om de kwaliteit van het spoor te meten.

Programmering

Als alle vervoerders en ProRail hun aanvragen hebben gedaan, zal blijken dat de aanvragen ten opzichte van elkaar conflicteren. Vervoerders willen treinen rijden op het moment dat ProRail onderhoud wil doen, en meerdere vervoerders willen op hetzelfde moment een trein rijden. Om deze conflicten op te lossen gaat ProRail programmeren. Een aantal conflicten is op te lossen door kleine wijzigingen door te voeren, bijvoorbeeld door een laatste trein links te laten rijden, een spoorwijziging door te voeren of een gevraagd onderhoudstijdsslot enkele minuten op te schuiven. Voor grotere wijzigingen zal ProRail contact opnemen met vervoerders, die een voorstel van ProRail dan kunnen goed- of afkeuren. Als de partijen akkoord gaan met een voorstel wordt dat doorgevoerd, en zo het conflict opgelost. Als de partijen niet akkoord gaan, gaat ProRail over tot coördinatie.

Coördinatie

Bij coördinatie stellen vervoerders zelf voorstellen op om het conflict op te lossen. Een oplossing kan ook zijn om een aanvraag (van een vervoerder of ProRail) niet te honoreren. Op basis van deze voorstellen wordt nogmaals gekeken of er overeenstemming kan worden bereikt. Als dit niet lukt volgt geschilbeslechting. Als ook dat niets oplevert, wordt op basis van de regels uit het Besluit capaciteitsverdeling hoofdspoorweginfrastructuur. Als partijen niet tevreden zijn met de oplossing, wordt de betreffende infrastructuur overbelast verklaard en wordt een capaciteitsanalyse en eventueel een capaciteitsvergrotingsplan opgesteld.

Vaststellen van de dienstregeling

Op de eerste maandag van juli wordt de concept dienstregeling door ProRail aan vervoerders aangeboden. Hierin staan de verdeelde dienstregelingen van treinen en de vastgestelde momenten voor onderhoud en projecten. Vervoerders hebben nog 4 weken om hierop te reageren. Deze reacties verwerkt ProRail in de jaardienstregeling, die vervolgens op de derde maandag van augustus wordt vastgesteld.

Basisdagen Update

Als ProRail de dienstregeling heeft vastgesteld, kunnen vervoerders en ProRail zelf nog wijzigingen doorvoeren. Dit kan alleen als dit geen conflicten oplevert met overige aanvragen. Hierin kunnen aanvragen worden ingevoerd die na de tweede maandag van april zijn ingediend, en wijzigingen die een langere periode gaan duren. Ook als blijkt dat geplande situaties in de praktijk niet werken, wordt dit in de Basisdagen Update, de zogenaamde wijzigingsbladen, doorgevoerd.

Specifieke dagen

Op basis van de jaardienst (uitgewerkt in de wijzigingsbladen) worden specifieke dagen gepland. De standaardweek wordt hierbij uitgeklapt naar specifieke datums. Op die dag kunnen allerlei wijzigingen worden ingevoerd, bijvoorbeeld de uitwerking van verdeelde incidentele werkzaamheden, extra treinen vanwege evenementen en treinen voor ad-hoc vervoer. De hierin geplande dagen worden geleverd aan verkeersleiding, en dit is de dienstregeling die uiteindelijk in de reisplanners wordt weergegeven.

Landelijke Uitgedunde Dienstregeling

Bij werkzaamheden, wegafsluitingen, vakantieperiodes, evenementen, slechte weersomstandigheden of grote storingen kan de dienstregeling tijdelijk worden aangepast. De NS en ProRail hebben sinds 2012 een Landelijk Uitgedunde Dienstregeling achter de hand, die kan worden ingezet bij specifieke weersomstandigheden.