Spoorlijn Zutphen - Gelsenkirchen

Spoorlijn Zutphen - Gelsenkirchen
Naam	Spoorlijn Zutphen - Gelsenkirchen
Lengte	102,7 km
Geopend	1878 - 1880
Gesloten	1979, 1994
Huidige status	Deels in gebruik
Geëlektrificeerd	niet geëlektrificeerd
Aantal sporen	1, Hervest-Dorsten - Gladbeck-Zweckel: 2
Vervoerders	Arriva, NWB

De spoorlijn Zutphen - Winterswijk is een verlengstuk van de Oosterspoorweg. In de negentiende eeuw was het de bedoeling dat er een spoorlijn kwam die Amsterdam via Amersfoort, Apeldoorn, Zutphen en Winterswijk verbond met het Ruhrgebiet. Hier waren veel kolenmijnen. Echter, de HSM (Hollandsche IJzeren Spoorwegmaatschappij) heeft de Oosterspoorweg slechts tot Zutphen aangelegd. Ze was bang geen toestemming te krijgen voor aanleg van de spoorlijn op Duits grondgebied, en een spoorlijn tot Winterswijk zou te onrendabel zijn.

De Winterswijkse textielfabrikant Jan Willink maakte zich sterk voor een spoorverbinding met de rest van het land. Hij zag in dat de route nuttig kon zijn voor het goederenvervoer. Niet alleen voor een snelle verbinding van Amsterdam met de kolenmijnen in het Ruhrgebiet, ook de textielfabrieken in de Achterhoek zouden baat hebben bij een spoorlijn. Uiteindelijk kon in 1878 de spoorlijn Zutphen-Winterswijk worden geopend. In 1880 werd ook het verlengstuk geopend, de spoorlijn Winterswijk-Borken-Gelsenkirchen=Bismarck (tegenwoordig Gelsenkirchen Zoo). De lijn werd aangelegd en geëxploiteerd door de NWS (Nederlandsch-Westphaalse-Spoorwegmaatschappij). In 1926 werd de NWS (en dus ook de spoorlijn) overgenomen door de HSM.

Dat Jan Willink een goede zet had gedaan, zou in de daarop volgende jaren wel blijken. In 1880 werd de spoorlijn Winterswijk-Bocholt geopend. In die jaren werd, onder leiding van Willink, een heel net van lokaalspoorwegen aangelegd in de Achterhoek. De lijnen Winterswijk-Zevenaar en Winterswijk-Neede-Hengelo/Enschede hadden in Winterswijk een eigen station, Winterswijk GOLS. Het gebouw hiervan werd in 1908 geopend en staat er nog steeds.

In 1920, de bloeiperiode van station Winterswijk, waren er aansluitingen in vijf richtingen, drie locomotiefloodsen, twee kolenparken, diverse gebouwen voor technische diensten, en hadden de stations NWS en GOLS samen maar liefst 32 sporen. In Winterswijk kwamen meer goederen de grens over dan alle andere Duitse grensovergangen bij elkaar. Het traject Vorden-Ruurlo is zelfs een tijd dubbelsporig geweest om alle treinen te kunnen verwerken. Het goederenvervoer viel in de jaren 1960 terug omdat kolen bijna niet meer werden gebruikt en Nederland op aardgas overstapte.

Inmiddels is station Winterswijk teruggevallen naar een kopstation voor de series 30800 en serie 30900 en liggen er nog zes sporen. Het NWS-gebouw dat nog in gebruik is, herinnert aan het verleden.

Vanaf Gladbeck Zweckel liep de lijn oorspronkelijk naar Gelsenkirchen Bismarck. Tegenwoordig rijden de treinen vanaf Borken naar Essen. Blok Holland, Block Gemenwirthe en Block Leblich waren kruisingsplaatsen. Aangezien de lijn tot Dorsten enkelsporig was (al was de spoordijk wel breed genoeg gemaakt voor dubbelspoor) waren deze drie blokposten ingericht, waar de treinen elkaar konden kruisen. Er stond een seinhuis en een baanwachterswoning bij. Vanaf Winterswijk zijn er nog veel van deze baanwachterswoningen te vinden. Ze worden particulier bewoond en verkeren in goede staat. In het kader van het 150-jarig bestaan van spoorwegen in Nederland, werd de spoorweg tussen Winterswijk en de Duitse grens van NS aan Natuurmonumenten geschonken, en sindsdien is de spoorweg een natuurgebied. Het spoor is, op een stuk van een kilometer lang voor de grens na, opgebroken, maar de spoordijk is goed herkenbaar als een lange rechte streep in het landschap. Een klein deel is toegankelijk, maar het meeste is natuurgebied en dus verboden terrein.

Inhoud

Data opening en sluiting

Openingsdata:

• 24 juni 1878: Zutphen - Winterswijk
• 21 juni 1880: Winterswijk - Gelsenkirchen

Sluitingsdata:

• 4 maart 1940: Winterswijk - Burlo (alleen voor reizigersvervoer)
• 29 september 1961: Burlo - Borken (alleen voor reizigersvervoer)
• 29 september 1979: Winterswijk - Burlo
• 30 september 1994: Burlo - Borken

Tussen Winterswijk en de overweg Kienveenweg (in Nederland, vlak voor de grens met Duitsland) is het spoor opgebroken. Tussen de Kienveenweg en de rijksgrens ligt het spoor er nog (zie foto), en tussen de rijksgrens en Borken is het spoor ook opgebroken.

Hedendaagse toegankelijkheid van de spoorlijn

Het gebeurt vaak dat op het tracé van voormalige spoorlijnen na de opbraak een fietspad of zelfs autoweg wordt aangelegd (bijvoorbeeld de N348 tussen Raalte en Ommen). De voormalige spoorlijnen Winterswijk-Neede en Winterswijk-Bocholt zijn nu fietspad, maar bij de Borkense Baan is dit echter niet het geval. Het Nederlandse deel van de lijn is in bezit van Natuurmonumenten. Er komen salamanders voor, en bijzondere flora doordat de treinen van verre gebieden bijzondere zaadjes meenamen.

Eind jaren 1990 is het Nederlandse deel van de spoorlijn opgebroken tussen de overwegen Badweg en Kienveenweg, en is vrijwel geheel niet toegankelijk. Het ballastbed ligt er nog wel, en ook de brug over de Boven-Slinge ligt er nog en is toegankelijk. Nabij wachtpost 36 aan de Meester Brouwerlaan ligt er een stukje fietspad langs de lijn, dit is ook het geval nabij de overgang Deunkmolenweg. Na de overweg Kuipersweg, waar het spoor nog aanwezig is, ligt de Blankersweg een stukje parallel aan de spoorlijn, daarna is het het tracé toegankelijk voor voetgangers tot de rijksgrens (zie bovenstaande foto).

Direct na de rijksgrens ligt er circa anderhalve kilometer een fietspad rechts langs het tracé, na de voormalige spoorwegovergang in landweg L572 (waar nog altijd een bushalte met de naam Bahnübergang is) ligt er een straat links van het tracé. In de voormalige spoorbedding zijn enkele bordjes en oude hectometerstenen zonder opschrift te vinden.

Van Burlo tot Borken ligt de spoorlijn op particulier terrein en is ontoegankelijk. Op enkele percelen is de lijn niet meer te herkennen, maar op luchtfoto's is vaak nog redelijk te zien waar de lijn heeft gelopen.

Traject

	Station
	Zutphen
	Nieuwstad
	Staatslijn A naar Leeuwarden en Staatslijn D naar Glanerbeek
	brug over de Berkel
	Warken
	Vorden
	Brandenborch
	lijn van Doetinchem
	Ruurlo
	lijn naar Hengelo
	Beltrum-Zieuwent
	Lichtenvoorde-Groenlo
	Korenburgerveen
	lijn van Neede
	lijn naar Winterswijk GOLS
	Winterswijk West
	Winterswijk
	lijn naar Zevenaar
	lijn naar Bocholt
	grens Nederland - Duitsland
	Burlo
	Brug over de Bocholter Aa
	lijn DB 2265 van Empel-Rees
	lijn DB 9205 uit Steinfurt-Burgsteinfurt
	Borken (Westf.)
	lijn DB 2265 naar Münster Hbf
	Marbeck-Heiden
	Rhade
	Deuten
	lijn DB 2273 van Quakenbrück
	Hervest-Dorsten
	lijn DB 2002 van Haltern am See
	Brug over de Lippe
	Brug over het Wesel-Dattelnkanal
	Dorsten
	lijn DB 2273 naar Bottrop Nord
	Feldhausen
	Gladbeck-Zweckel
	lijn DB 2251 naar Gladbeck West
	Gladbeck Ost
	Gelsenkirchen-Buer Süd
	lijn DB 2246 van Oberhausen-Osterfeld Süd
	Gelsenkirchen Zoo

Treindienst

In 1979 reed de laatste goederentrein van Nederland naar Duitsland over dit traject. Reizigersverkeer was er al sinds de jaren '40 niet meer. Sindsdien is de spoorlijn opgeheven tussen Winterswijk en Borken. Tussen Zutphen en Winterswijk wordt een half-uursdienst onderhouden door Arriva. Zie voor meer details de pagina over de serie 30800. Tussen Borken, Dorsten en Essen wordt een uursdienst onderhouden. Deze dienst staat bekend onder de naam Der Borkener en wordt geboden door de RheinRuhrBahn.

Dienstregeling 2024

Treinsoort	Treinserie	Frequentie	Traject	Vervoerder	Opmerkingen
Sneltrein	30400	1x/uur	(Winterswijk -) Zutphen - Apeldoorn	Arriva
Stoptrein	30800	1-2x/uur	Winterswijk - Zutphen	Arriva

Historische dienstregeling

• Informatie over de bediening van Spoorlijn Zutphen - Gelsenkirchen door treinen in het verleden is te vinden onder Spoorlijn Zutphen - Gelsenkirchen/Bediening.