Betuwelijn

Betuwelijn
Naam	Betuwelijn
Lengte	92,8 km
Geopend	1882 - 1885
Huidige status	In gebruik
Geëlektrificeerd	1978, 1992, Est - Tl: niet
Aantal sporen	2, Ktr - Wnn en Gdm - Ddrs: 1
Vervoerders	Arriva (Elst - Tiel) NS (Tiel - Geldermalsen) R-net (Geldermalsen - Dordrecht)

De Betuwelijn is de spoorlijn van Elst via Tiel, Geldermalsen en Gorinchem naar Dordrecht. De naam Betuwelijn wordt abusievelijk gebruikt voor de Betuweroute, de in 2007 geopende goederenspoorlijn die op veel plekken parallel aan de Betuwelijn ligt. Tussen Geldermalsen en Dordrecht staat de lijn ook wel bekend als MerwedeLingelijn.

Geschiedenis van de spoorlijn

Eerste spoorlijnen in de Betuwe

In 1860 werd besloten tot de staatsaanleg van een spoorlijn tussen Utrecht, Culemborg, Geldermalsen, 's-Hertogenbosch en Boxtel. Deze lijn werd tussen 1868 en 1870 geopend. Niet veel later waren er ook plannen voor een spoorlijn tussen Utrecht, Gorinchem en Breda, maar deze spoorlijn ligt er tot op de dag vandaag nog niet, hoewel er nog wel regelmatig voorstellen voor gedaan worden, zoals in 2008. In 1875 gaf de regering wel goedkeuring tot verdere staatsaanleg van een aantal spoorlijnen, waaronder de Betuwelijn tussen Elst en Dordrecht. Het traject tussen Elst en Geldermalsen opende op 1 november 1882, het traject tussen Geldermalsen en Gorinchem op 1 december 1883 en het traject tussen Gorinchem en Dordrecht op 16 juli 1885. Gelijktijdig werd de spoorlijn tussen Kesteren, Rhenen en Amersfoort, aansluitend op de Betuwelijn, aangelegd en op 18 februari 1886 geopend.

Periode tot aan de Tweede Wereldoorlog

De spoorlijn is voor een deel enkelsporig aangelegd, maar oorspronkelijk waren er stukken dubbelspoor tussen de aansluiting op de spoorlijn Arnhem - Nijmegen en Kesteren, tussen Geldermalsen en Leerdam (vanaf 1914 tussen Wadenoijen en Leerdam) en Gorinchem en Sliedrecht. De exploitatie van de Betuwelijn was oorspronkelijk in handen van de SS, maar vanaf 1889 reden er doorgaande treinen van de HIJSM tussen Amsterdam, Amersfoort, Kesteren en Nijmegen. In 1890 ging de exploitatie van de gehele lijn over naar de HIJSM. Over de Betuwelijn kwamen sneltreinen tussen Rotterdam en Nijmegen te rijden, waarbij te Kesteren overgestapt kon worden op de treinen van/naar Amersfoort. Ook reden er internationale treinen tussen Amsterdam, Amersfoort, Nijmegen en Duitsland en tussen Hoek van Holland, Nijmegen en Duitsland.

Naast diverse sneltreinen reden er in de winterdienst van 1924 ook een aantal doorgaande stopdiensten over de gehele Betuwelijn. Treindelen uit Arnhem en Nijmegen werden bij station Vork samengevoegd; voor de meeste snellere treinen moesten reizigers uit Arnhem omreizen via Ressen-Bemmel of zelfs via Nijmegen. Naast de stoptreinen over de hele lijn reden er ook nog enkele ritten over een deel van de lijn.

Tweede Wereldoorlog en gevolgen

In de Tweede Wereldoorlog vernietigde de bezetter diverse bruggen aan de Betuwelijn en aan de lijn tussen Kesteren en Amersfoort. Hierdoor was er regelmatig geen of beperkt treinverkeer mogelijk. Aan het eind van de oorlog werd de Rijnbrug tussen Kesteren en Rhenen opgeblazen. Aangezien deze nooit meer hersteld is betekende dit het einde van de rechtstreekse verbinding tussen Amersfoort en Kesteren en dus ook voor een aantal doorgaande treinen over het oostelijke gedeelte van de Betuwelijn. Een ander gevolg van de oorlog was dat door de Duitse bezetter geëist werd dat een groot aantal spoorstaven geleverd zou worden ten behoeve van de oorlogsvoering. Volgens de oorspronkelijke plannen betekende dit dat de volledige Betuwelijn enkelsporig zou worden, maar met name de oostelijke Betuwelijn bespaarde men. Tussen Geldermalsen en Leerdam brak me daarentegen wel één van beide sporen op . Direct na de oorlog reed het treinverkeer tussen Utrecht en Maastricht een poosje via het oostelijk gedeelte van de Betuweroute; pas in 1947 nam NS het westelijk gedeelte van de lijn weer in gebruik.

Dienstregeling tot 1978

Nadat de doorgaande treinen tussen Utrecht en Maastricht weer hun normale route konden rijden, reden er eigenlijk geen sneltreinen meer over de Betuwelijn. Grofweg reed er eens per twee uur een stoptrein, waarbij de treinen in het oosten allemaal doorreden naar Nijmegen. Vanaf het begin van de jaren 1950 schroefde NS dit langzaamaan op tot een uurdienst, eerst op de westelijke Betuweroute en later ook op de oostelijke. Vanaf 1953 reden de eerste dieseltreinen op de Betuwelijn; in 1955 was de stoomtractie helemaal weg in het reizigersvervoer op de lijn (het goederenvervoer zou twee jaar later volgen). De zomerdienstregeling van 1955 kenmerkte zich ook doordat NS op de gehele lijn een uurdienst ging rijden: eenmaal per uur reed er een trein tussen Dordrecht en Geldermalsen; eenmaal per twee uur reed er een trein tussen Geldermalsen en Nijmegen en eenmaal per twee uur reed er een trein tussen Geldermalsen en Arnhem.

De volgende grote wijziging vond plaats met Spoorslag '70. Tussen Gorinchem en Geldermalsen ging elk uur een toegevoegde trein rijden, waardoor er een halfuursdienst op dit traject ontstond. De treinen tussen Nijmegen / Arnhem en Geldermalsen werden doorgetrokken naar Utrecht.

Elektrificatie Tiel - Geldermalsen en goederenvervoer

Door het toenemende woon-werkverkeer richting Utrecht nam het verschil in reizigersaantallen tussen Utrecht en Tiel enerzijds en tussen Tiel en Arnhem / Nijmegen anderzijds toe. Daarom werd besloten het traject Geldermalsen - Tiel onder de draad te brengen; de elektrificatie werd voltooid op 28 mei 1978. De doorgaande treindienst werd te Tiel geknipt. In eerste instantie bleef de standaard uurdienst behouden; in de spits reden tussen Utrecht en Tiel diverse toegevoegde ritten, tussen Tiel en Arnhem / Nijmegen was dit maar een heel enkele.

Een andere ontwikkeling op de Betuwelijn was de afname van het goederenvervoer. In de jaren 1950 en 1960 waren diverse bedieningsplaatsen op het traject gesloten voor het goederenvervoer; in 1980 werd het emplacement te Elst gesloten; de aansluiting van de Betuwelijn op de spoorlijn Arnhem - Nijmegen werd bovendien zowel richting Arnhem als richting Nijmegen enkelsporig in plaats van dubbelsporig. De afname van goederenverkeer kwam met name door het verdwijnen van het vervoer van steenkool en het toegenomen wegverkeer. Het goederenvervoer concentreerde zich steeds meer op de Rotterdamse haven, vandaar dat de regering uiteindelijk besloot om de goederenspoorlijn Betuweroute, voor een groot deel parallel lopend met de Betuwelijn, aan te leggen. Deze spoorlijn opende pas in 2007.

Mede door het openen van de stations Utrecht Lunetten en Houten nam het reizigersvoer tussen Utrecht, Geldermalsen en Tiel verder toe. Met ingang van de dienstregeling 1982/1983 ging NS op dit traject, behalve op enkele rustige momenten 's avonds en zondag, een halfuursdienst rijden.

Oostelijke Betuwelijn onder druk; elektrificatie Geldermalsen - Dordrecht

Aan het eind van de jaren 1980 en het begin van de jaren 1990 vonden nog twee belangrijke wijzigingen plaats. Ten eerste gingen vrijwel alle treinen vanuit Tiel naar het oosten naar Arnhem rijden; Nijmegen werd vanaf de dienstregeling 1987/1988 alleen nog door een enkele toegevoegde spitstrein aangedaan en vanaf de dienstregeling 1990/1991 helemaal niet meer door reguliere reizigerstreinen. Reizigers tussen Tiel en Nijmegen moeten sindsdien altijd overstappen te Elst. In Arnhem werd de treindienst verlengd tot station Velperpoort. De verbindingsboog van de Betuwelijn richting Nijmegen werd opgebroken. Had deze er nog gelegen, dan had deze een kruising moeten krijgen met de aftakking van de Betuweroute op de spoorlijn Arnhem - Nijmegen richting Arnhem.

De tweede belangrijke wijziging die plaatsvond was het elektrificeren van de Betuwelijn tussen Geldermalsen en Dordrecht. Met ingang van de dienstregeling 1992/1993 op 31 mei 1982 voerden elektrische treinstellen de dienst uit op dit traject.

Waar er dus nog geïnvesteerd werd in de westelijke Betuwelijn, waren de reizigersaantallen op de oostelijke Betuwelijn zeer matig. Zodanig zelfs dat er diverse malen een discussie was of de lijn niet maar beter gesloten kon worden. De lage reizigersaantallen kwamen uiteindelijk ook tot uiting in de dienstregeling. Met ingang van de dienstregeling 1994/1995 werd de treindienst van maandag- tot en met vrijdagavond vervangen door een busdienst. Overigens stopte deze busdienst niet bij de meeste stations tussen Elst en Tiel; reizigers moesten meestal bij een speciale halte langs de A15 overstappen op een NS-taxi. Met ingang van de dienstregeling 2000/2001 kortte NS de treindienst Tiel - Arnhem Velperpoort buiten de spits in tot station Arnhem; één jaar later gebeurde hetzelfde in de spitsen.

Aanbestedingen

Per 1 april 2005 stopte NS met het spoorvervoer op het oostelijke gedeelte van de Betuwelijn. De overheid deed een aanbesteding en uiteindelijk gunde men het spoorvervoer op het traject aan Syntus . Hierdoor werd de spoorlijn gered van een mogelijke ondergang. Niet alleen dat, Syntus ging meer treinen inzetten: de bussen en taxi's 's avonds werden vervangen door treinen en in de spits gingen enkele toegevoegde ritten rijden, zodat dan een halfuursdienst ontstond. Syntus zette treinstellen van de types DM '90 en Lint in op de treindienst. De concessie eindigde met het ingang van dienstregeling 2010, maar werd onderhands verlengd tot het begin van dienstregeling 2013.

De Betuwelijn takt aan op de spoorlijn Arnhem - Nijmegen, vlak voor station Elst. De wissel voor het derde spoor, dat inmiddels tot aan station Elst loopt, is hier net aangelegd. 7 augustus 2014

In de nieuwe uitgeschreven concessie, die voor het treinvervoer met ingang van dienstregeling 2013 inging, zat ook het busvervoer in de Achterhoek en het Rivierenland en de treindiensten tussen Arnhem en Winterswijk, Zutphen en Winterswijk en tussen Apeldoorn en Zutphen. Arriva won de concessie en ging de treindiensten uitvoeren met treinstellen van het type GTW. De opzet van de dienstregeling bleef aanvankelijk hetzelfde, hoewel in de spits nog een enkele extra rit ging rijden. Een tijd lang lag het voorstel op tafel om de treindienst op de oostelijke Betuwelijn in te korten tot het traject tussen Tiel en Elst. Op deze manier kon meer ruimte gegeven worden aan de drukkere treindiensten op het volle traject tussen Arnhem en Nijmegen. In Elst werd vanaf de aansluiting van de spoorlijn Arnhem - Nijmegen tot aan station Elst een derde spoor aangelegd zodat de trein uit Tiel te Elst kan keren. Dit keerspoor was eind 2014 gereed. Uiteindelijk besloot de provincie Gelderland echter de treinen uit Tiel toch naar Arnhem door te laten rijden; doordeweeks ging tussen de spitsen eenmaal per uur een toegevoegde rit tussen Tiel en Elst rijden. Hiermee werd, met ingang van dienstregeling 2017 op de gehele oostelijke Betuwelijn een halfuursdienst gereden.

Ook de treindienst tussen Geldermalsen en Dordrecht werd aanbesteed. Met ingang van dienstregeling 2007 ging Arriva de treindienst uitvoeren, ook hier met treinstellen van het type GTW. Bij aanvang van de dienstregeling ging Arriva een halfuursdienst rijden over het gehele traject. Per dienstregeling 2011 werd tussen Gorinchem en Dordrecht zelfs een kwartierdienst gereden. Hiervoor moest bij diverse stations een stuk dubbelspoor aangelegd worden; bovendien opende ook een aantal nieuwe stations.

Het traject tussen Geldermalsen en Tiel behoort tot het hoofdrailnet en daarmee bedient NS Reizigers dit traject. De treinen rijden vanuit Tiel tweemaal per uur naar Utrecht Centraal en zijn daar anno 2017 een groot deel van de week gekoppeld aan de Sprinter naar Woerden.

Traject

	Halte
	Elst
	lijn naar Nijmegen
	lijn van Nijmegen
	Vork
	Valburg
	snelweg A50
	Zetten-Andelst
	Hemmen-Dodewaard
	Opheusden
	lijn naar Amersfoort
	Kesteren
	Schaapsteeg
	snelweg A15
	Echteld
	Amsterdam-Rijnkanaal
	Tiel
	Tiel Passewaaij
	Bommelschestraatweg
	Wadenoijen
	Breedestraat
	snelweg A15
	Utrechtsestraatweg
	lijn van Boxtel
	Geldermalsen
	Linge
	lijn naar Utrecht Centraal
	Beesd
	snelweg A2
	Rhenoy
	Leerdam
	Merwedekanaal
	Arkel
	Gorinchem Noord
	snelweg A15
	Gorinchem
	snelweg A27
	snelweg A15
	Schelluinen
	Giessen-Nieuwkerk
	Boven-Hardinxveld
	Giessen
	Hardinxveld-Giessendam
	Gasfabriek
	Hardinxveld Blauwe Zoom
	Sliedrecht
	snelweg A15
	Sliedrecht Baanhoek
	Beneden-Merwede
	lijn van Dordrecht Industrieterrein De Staart
	Wantij
	Dordrecht Stadspolders
	't Visschertje
	snelweg N3
	lijn van Breda
	Dordrecht

Dienstregeling

Dienstregeling 2024

Treinsoort	Treinserie	Frequentie	Traject	Vervoerder	Opmerkingen
Sprinter	6700	2x/uur	Utrecht Centraal - Tiel	NS
Stoptrein	31100	2x/uur	Arnhem Centraal - Tiel	Arriva	Stopt niet te Arnhem Zuid
Stoptrein	7100	1-2x/uur	Dordrecht - Gorinchem	Qbuzz	Stopt niet te Hardinxveld Blauwe Zoom. 's Avonds na 21:00 uur en op zondag wordt slechts 1x per uur gereden.
Stoptrein	7200	1-2x/uur	Dordrecht - Geldermalsen	Qbuzz

Historische dienstregeling

• Informatie over de bediening van Betuwelijn door treinen in het verleden is te vinden onder Betuwelijn/Bediening.

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties: